ES: mordente de una nota,
I: acciaccatura,
F: acciaccatura, appoggiature brève,
-D: ?,
-NL: ?,
+D: Zusammenschlag,
+NL: samenslag,
DK: ?,
S: ?,
FI: ?.
I: appoggiatura,
F: appoggiature, (port de voix),
D: Vorschlag, Vorhalt
-NL: voorslag,
+NL: (korte) voorslag,
DK: forslag,
S: förslag,
FI: appoggiatura, etuhele.
I: gruppi irregolari,
F: ?,
D: ?,
-NL: ?,
+NL: Antimetrische figuur,
DK: ?,
S: ?,
FI: ?.
-@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; -*-
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; fill-column: 60 -*-
@ignore
Translation of GIT committish: e70e5efa2ea3726202bb2114451c9af444814dca
@c source code.
@macro lilypadOSX
-@warning{Deze instructies veronderstellen dat je de de LilyPond
-applicate gebruikt. Als je een van de andere programma's gebruikt die
-beschreven staan in @rweb{Eenvoudiger bewerken}, raadpleeg dan de
-documentatie voor dat programma als je problemen hebt.}
+@warning{Deze instructies veronderstellen dat je de de
+LilyPond applicate gebruikt. Als je een van de andere
+programma's gebruikt die beschreven staan in
+@rweb{Eenvoudiger bewerken}, raadpleeg dan de documentatie
+voor dat programma als je problemen hebt.}
@subsubheading Stap 1. Maak je @file{.ly}-bestand
-Dubbelklik de @command{LilyPond.app}, een voorbeeldbestand wordt geopend.
+Dubbelklik de @command{LilyPond.app}, een voorbeeldbestand
+wordt geopend.
@sourceimage{Learning_Macos_welcome,,,}
@sourceimage{Learning_Macos_Typeset_menu,,,}
-Een nieuw venster opent en toont een voortgangslog van de compilatie
-van het bestand dat je zojuist hebt opgeslagen.
+Een nieuw venster opent en toont een voortgangslog van de
+compilatie van het bestand dat je zojuist hebt opgeslagen.
@sourceimage{Learning_Macos_Compiling_log,,,}
@subsubheading Stap 3. Bekijk de uitvoer
-Zodra de compilatie klaar is, wordt een PDF-bestand gemaakt met dezelfde
-naam als het originele bestand en dat wordt automatisch geopend in de
-standaard PDF-viewer en op je scherm getoond.
+Zodra de compilatie klaar is, wordt een PDF-bestand gemaakt
+met dezelfde naam als het originele bestand en dat wordt
+automatisch geopend in de standaard PDF-viewer en op je
+scherm getoond.
@sourceimage{Learning_Macos_pdf_output,,,}
@sourceimage{Learning_Macos_New_menu,,,}
-@c FIXME: is lilypad vertaald in het nederlands, of is dit File > Open?
+@c FIXME: is lilypad vertaald in het nederlands, of is dit
+@c File > Open?
of je opent met @w{@code{Bestand > Openen}} een bestaand bestand
om te bewerken.
@sourceimage{Learning_Macos_Open_menu,,,}
@c FIXME: is lilypad vertaald in het nederlands, hoe heet Compile > Typeset?
-Als je een bestand bewerkt hebt, moet je het eerst opslaan voordat je
-@w{@code{Compile > Typeset}} doet en als het PDF-bestand niet wordt
-getoond, controleer dan het venster met de voortgangslog op
-foutmeldingen.
+Als je een bestand bewerkt hebt, moet je het eerst opslaan
+voordat je @w{@code{Compile > Typeset}} doet en als het
+PDF-bestand niet wordt getoond, controleer dan het venster
+met de voortgangslog op foutmeldingen.
@c FIXME: hoe heet Preview in de nederlandse osx?
Als je geen gebruik maakt van de standaard Preview PDF-viewer die
@macro lilypadWindows
-@warning{Deze instructies veronderstellen dat je gebruik maakt van de
-ingebouwde LilyPad-editor. Als je een van de andere programma's
-gebruikt die beschreven staan in @rweb{Eenvoudiger bewerken}, raadpleeg
-dan de documentatie voor dat programma als je problemen hebt met het
-compileren van een bestand.}
+@warning{Deze instructies veronderstellen dat je gebruik
+maakt van de ingebouwde LilyPad-editor. Als je een van de
+andere programma's gebruikt die beschreven staan in
+@rweb{Eenvoudiger bewerken}, raadpleeg dan de documentatie
+voor dat programma als je problemen hebt met het compileren
+van een bestand.}
@subsubheading Stap 1. Maak je @file{.ly}-bestand
-Dubbelklik het LilyPond ikoon op je Bureaublad, een voorbeeldbestand
-wordt geopend.
+Dubbelklik het LilyPond ikoon op je Bureaublad, een
+voorbeeldbestand wordt geopend.
@sourceimage{Learning_Win7_Welcome_File_Whole,,,}
-Kies uit de menu's bovenaan het voorbeeldbestand @w{@code{Bestand >
-Opslaan als}}. De optie @w{@code{Bestand > Opslaan}} kun je voor dit
-voorbeeldbestand niet gebruiken als je het nog geen geldige
-LilyPond-naam hebt gegeven.
+Kies uit de menu's bovenaan het voorbeeldbestand
+@w{@code{Bestand > Opslaan als}}. De optie @w{@code{Bestand
+> Opslaan}} kun je voor dit voorbeeldbestand niet gebruiken
+als je het nog geen geldige LilyPond-naam hebt gegeven.
@sourceimage{Learning_Win7_Save_Menu,,,}
@subsubheading Stap 2a. Compileer (door slepen en neerzetten - drag and drop)
-Afhankelijk van wat je voorkeur heeft, compileer je je bestand door ofwel:
+Afhankelijk van wat je voorkeur heeft, compileer je je
+bestand door ofwel:
-te slepen en neer te zetten bovenop het LilyPond ikoon, ofwel
+te slepen en neer te zetten bovenop het LilyPond ikoon,
+ofwel
@sourceimage{Learning_Win7_Open_Dragndrop,,,}
@subsubheading Stap 3. Bekijk de uitvoer
-Tijdens het compileren van het @file{test.ly} bestand, wordt een
-commandovenster geopend dat zich na korte tijd weer sluit. Tijdens
-dit proces worden drie extra bestanden aangemaakt.
+Tijdens het compileren van het @file{test.ly} bestand, wordt
+een commandovenster geopend dat zich na korte tijd weer
+sluit. Tijdens dit proces worden drie extra bestanden
+aangemaakt.
@sourceimage{Learning_Win7_All_Files_Created,,,}
@sourceimage{Learning_Win7_New_Menu,,,}
@noindent
-of gebruik @w{@code{Bestand > Openen}} om een eerder gemaakt bestand te
-openen en te bewerken.
+of gebruik @w{@code{Bestand > Openen}} om een eerder gemaakt
+bestand te openen en te bewerken.
@sourceimage{Learning_Win7_Open_Menu,,,}
-Als je een bestand bewerkt hebt, moet je het eerst opslaan voordat je
-het compileert en als het PDF-bestand niet wordt aangemaakt, controleer
-dan het venster met de voortgangslog op foutmeldingen.
+Als je een bestand bewerkt hebt, moet je het eerst opslaan
+voordat je het compileert en als het PDF-bestand niet wordt
+aangemaakt, controleer dan het venster met de voortgangslog
+op foutmeldingen.
@sourceimage{Learning_Win7_Log_File,,,}
-Dit logbestand wordt elke keer overschreven als je je LilyPond-bestand
-compileert.
+Dit logbestand wordt elke keer overschreven als je je
+LilyPond-bestand compileert.
-Het PS-bestand wordt LilyPond intern gebruikt als tussenstap om het
-PDF-bestand aan te maken, je kunt het verder negeren. Dit bestand wordt
-ook elke keer overschreven als je je LilyPond-bestand compileert.
+Het PS-bestand wordt LilyPond intern gebruikt als tussenstap
+om het PDF-bestand aan te maken, je kunt het verder negeren.
+Dit bestand wordt ook elke keer overschreven als je je
+LilyPond-bestand compileert.
-Als je je bestand bekijkt met een PDF-viewer, dan moet je de PDF sluiten
-als je een nieuwe compilatie wilt doen omdat het genereren van een
-nieuwe PDF kan mislukken zolang je de oude nog aan het bekijken bent.
+Als je je bestand bekijkt met een PDF-viewer, dan moet je de
+PDF sluiten als je een nieuwe compilatie wilt doen omdat het
+genereren van een nieuwe PDF kan mislukken zolang je de oude
+nog aan het bekijken bent.
@end macro
@c not lilypad at all, but I ran out of names. :(
@macro lilypadCommandLine
-@warning{Deze instructies veronderstellen dat je vertrouwd bent met het
-gebruik van de commandoregel. Als je een van de andere programma's
-gebruikt die beschreven staan in @rweb{Eenvoudiger bewerken}, raadpleeg
-dan de documentatie voor dat programma als je problemen hebt met het
-compileren van een bestand.}
+@warning{Deze instructies veronderstellen dat je vertrouwd
+bent met het gebruik van de commandoregel. Als je een van
+de andere programma's gebruikt die beschreven staan in
+@rweb{Eenvoudiger bewerken}, raadpleeg dan de documentatie
+voor dat programma als je problemen hebt met het compileren
+van een bestand.}
@subsubheading Stap 1. Maak je @file{.ly}-bestand
@subsubheading Stap 2. Compileren (op de commandoregel)
-Om het @file{test.ly} bestand te compileren, typ op de commandoregel:
+Om het @file{test.ly}-bestand te compileren, typ op de
+commandoregel:
@example
lilypond test.ly
@subsubheading Stap 3. Bekijk de uitvoer
-Je kunt het resulterende @file{test.pdf} bestand bekijken of printen.
+Je kunt het resulterende @file{test.pdf}-bestand bekijken of
+printen.
@end macro
@c `Learning Manual' was born 1999-10-10 with git commit b9abaac...
@macro copyrightDeclare
-Copyright @copyright{} 1999--2010 van de auteurs.
+Copyright @copyright{} 1999--2010 door de auteurs.
@end macro
@set FDL
@menu
* Leerboek:: De basis van muzieknotatie met LilyPond.
* Algemene muzieknotatie:: Het schrijven van algemene muzieknotatie.
-* Fundamentele concepten:: Basisconcepten van belang voor het begrijpen van het vervolg van de handleiding.
-* Uitvoerverfijningen:: Inleiding in het verfijnen van de uitvoer.
+@c * Fundamentele concepten:: Basisconcepten van belang voor het begrijpen van het vervolg van de handleiding.
+@c * Uitvoerverfijningen:: Inleiding in het verfijnen van de uitvoer.
+* Fundamental concepts:: Basisconcepten van belang voor het begrijpen van het vervolg van de handleiding.
+* Tweaking output:: Inleiding in het verfijnen van de uitvoer.
Appendices
-* Sjablonen:: Pasklare sjablonen.
+* Templates:: Pasklare sjablonen.
+@c * Sjablonen:: Pasklare sjablonen.
* GNU Free Documentation License:: Licentie van dit document.
-* LilyPond index:: Register.
+* LilyPond register:: Register.
@end menu
@docMain
-\input texinfo @c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; documentlanguage: nl -*-
-@c This file is part of learning.tely
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; fill-column: 60 -*-
+
@ignore
- Translation of GIT committish: 1b3da70d81938d19a2b107382bbe25a267cf130b
+ Translation of GIT committish: b603992938d150b2a60de448721f054e0b614ac6
When revising a translation, copy the HEAD committish of the
version that you are working on. For details, see the Contributors'
Guide, node Updating translation committishes..
@end ignore
-
-@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; -*-
@c \version "2.12.0"
-@node Common notation
-@chapter Common notation
-@untranslated
+@ignore
+Tutorial guidelines: (different from policy.txt!)
+- unless you have a really good reason, use either
+ @lilypond[verbatim,quote]
+ or
+ @lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+
+ Don't use any other relative=X commands.
+- use "aes" and "ees" instead of "as" and "es". I know it's not
+ correct Dutch naming, but let's not confuse people with this
+ until we get to the Basic notation chapter.
-@ref{Introduction}.
-@menu
-* Single staff notation::
-* Multiple notes at once::
-* Songs::
-* Final touches::
-@end menu
+- Add "Music Glossary: @rglos{foo}" to the *top* of the relevant
+ portions of the tutorial.
+
+@end ignore
-@node Single staff notation
-@section Single staff notation
-@untranslated
+@node Algemene muzieknotatie
+@translationof Common notation
+@chapter Algemene muzieknotatie
+In dit hoofdstuk wordt uitgelegd hoe je prachtig geprinte
+muziek maakt met algemene muzieknotatie; dit is het vervolg
+op het materiaal in het @ref{Leerboek}.
@menu
-* Accidentals and key signatures::
-* Ties and slurs::
-* Articulation and dynamics::
-* Adding text::
-* Automatic and manual beams::
-* Advanced rhythmic commands::
+* Notatie voor een enkele notenbalk::
+* Verschillende noten tegelijk klinkend::
+* Vocale muziek::
+* De puntjes op de i's::
@end menu
-@node Accidentals and key signatures
-@subsection Accidentals and key signatures
-
-@untranslated
-
-
-@subheading Accidentals
-@c index accidentals
-@c index accidentals and key signatures
-@c index sharp
-@c index double sharp
-@c index sharp, double
-@c index flat
-@c index double flat
-@c index flat, double
-@c index key signature, setting
-@subheading Key signatures
-@c index key signature
-@c index major
-@c index minor
-@c index accidentals and key signature
-@c index content vs. layout
-@c index layout vs. content
-@subheading Warning: key signatures and pitches
-@c ode{is} and type @code{cis} and @code{fis} in the input file.
-@node Ties and slurs
-@subsection Ties and slurs
-
-@untranslated
-
-
-@c index tie
-@c index slur
-@c index slur, phrasing
-@c index phrasing slur
-@subheading Ties
-@subheading Slurs
-@c ode{)} respectively.
-@subheading Phrasing slurs
-@c ode{\(} and @code{\)}. You can have both @notation{slurs}
-@c index slurs versus ties
-@subheading Warnings: slurs vs. ties
-@node Articulation and dynamics
-@subsection Articulation and dynamics
-
-@untranslated
-
-
-@subheading Articulations
-@c index articulation
-@c index accent
-@c index staccato
-@subheading Fingerings
-@c index fingering
-@c ode{^} (up) or @code{_} (down). You can also use multiple
-@subheading Dynamics
-@c index dynamics
-@c index decrescendo
-@c index crescendo
-@c ode{\!} can be used:
-@node Adding text
-@subsection Adding text
-
-@untranslated
-
-
-@c index text, adding
-@c index adding text
-@c index markup
-@node Automatic and manual beams
-@subsection Automatic and manual beams
-
-@untranslated
-
-
-@c index beaming
-@c index automatic beams
-@c index manual beams
-@c index beams, automatic
-@c index beams, manual
-@c index beams, by hand
-@node Advanced rhythmic commands
-@subsection Advanced rhythmic commands
-
-@untranslated
-
-
-@subheading Partial measure
-@c index pickup
-@c index anacrusis
-@c index partial measure
-@c ode{\partial}. It is followed by a duration: @code{\partial 4}
-@subheading Tuplets
-@c index tuplets
-@c index triplets
-@subheading Grace notes
-@c index grace notes
-@c index acciaccatura
-@c index appoggiatura
-@node Multiple notes at once
-@section Multiple notes at once
-
-@untranslated
+@node Notatie voor een enkele notenbalk
+@translationof Single staff notation
+@section Notatie voor een enkele notenbalk
+
+Deze paragraaf introduceert algemene muzieknotatie gebruikt
+voor een enkelvoudige melodie op één notenbalk.
@menu
-* Music expressions explained::
-* Multiple staves::
-* Staff groups::
-* Combining notes into chords::
-* Single staff polyphony::
+* Verplaatsingstekens en toonsoorten::
+* Overbindingen en legatobogen::
+* Articulatie en dynamiek::
+* Tekst toevoegen::
+* Automatische en handmatige waardestrepen::
+* Geavanceerde ritmische commando's::
@end menu
-@node Music expressions explained
-@subsection Music expressions explained
-@untranslated
+@node Verplaatsingstekens en toonsoorten
+@translationof Accidentals and key signatures
+@subsection Verplaatsingstekens en toonsoorten
+
+@warning{Voor nieuwe gebruikers kan dit soms verwarrend zijn
+-- lees de waarschuwing onderaan deze pagina, vooral als je
+niet zo vertrouwd bent met muziektheorie!}
+
+@subheading Verplaatsingstekens
+
+@cindex verplaatsingstekens
+@cindex toevallige tekens en toonsoorten
+@cindex kruis
+@cindex dubbelkruis
+@cindex kruis, dubbel
+@cindex mol
+@cindex dubbelmol
+@cindex mol, dubbel
+
+@funindex es
+@funindex is
+@funindex eses
+@funindex isis
+
+Terminologie: @rglos{sharp}, @rglos{flat}, @rglos{double
+sharp}, @rglos{double flat}, @rglos{accidental}.
+
+Een noot met een @notation{kruis} maak je door @code{is}
+achter de naam te plakken, en een noot met een
+@notation{mol} maak je door er @code{es} achter te plakken.
+Zoals je zou kunnen verwachten, een @notation{dubbelkruis}
+of @notation{dubbelmol} wordt gemaakt door het toevoegen van
+@code{isis} of @code{eses}. Deze syntax is afgeleid van de
+Noordse en Germaanse talen zoals het Duits en het
+Nederlands. Om andere namen te gebruiken voor
+@notation{verplaatsingstekens}, zie @ruser{Note names in
+other languages}.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+cis1 ees fisis, aeses
+@end lilypond
+
+@cindex toonsoort, zetten van
+@subheading Toonsoorten
+
+@cindex toonsoort
+@cindex majeur, groot
+@cindex mineur, klein
+@cindex toevallige tekens en toonsoort
+@cindex verplaatsingstekens en toonsoort
+@cindex invoer versus layout
+@cindex layout versus invoer
+
+@funindex \key
+@funindex key
+@funindex \major
+@funindex major
+@funindex \minor
+@funindex minor
+
+Terminologie: @rglos{key signature}, @rglos{major},
+@rglos{minor}.
+
+De @notation{toonsoort} wordt gezet met het commando
+@code{\key} gevolgd door een toonhoogte en @code{\major} of
+@code{\minor}.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\key d \major
+a1
+\key c \minor
+a
+@end lilypond
+
+@smallspace
+
+@subheading Waarschuwing: toonsoorten en toonhoogten
+
+Terminologie: @rglos{accidental}, @rglos{key signature},
+@rglos{pitch}, @rglos{flat}, @rglos{natural}, @rglos{sharp},
+@rglos{transposition}.
+
+Om uit te maken of er wel of geen @notation{toevallig teken}
+geprint moet worden, onderzoekt LilyPond de toonhoogten en
+de @notation{toonsoort}. De toonsoort beïnvloed alleen het
+@emph{printen} van toevallige tekens, en niet de
+@notation{toonhoogte} van de noot! Deze functie zaait vaak
+verwarring bij nieuwe gebruikers, dus laten we het eens wat
+beter bekijken.
+
+LilyPond maakt een scherp onderscheid tussen muzikale
+beschrijving en layout. De verhoging of verlaging
+(@notation{mol}, @notation{herstellingsteken} of
+@notation{kruis}) van een noot is onderdeel van de
+toonhoogte, en is dus de muzikale beschrijving. Of een
+toevallig teken (een @emph{geprinte} mol, herstellingteken
+of kruis) ook daadwerkelijk vóór de betreffende noot wordt
+geprint, dat is een kwestie van layout. Voor de layout
+bestaan regels, dus toevallige tekens worden automatisch
+geprint volgens die regels. De toonhoogten in je muziek
+zijn kunstuitingen, dus die zullen niet automatisch worden
+toegevoegd, en je moet zelf datgene invoeren wat je wilt
+horen.
+
+In dit voorbeeld:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\key d \major
+d cis fis
+@end lilypond
+
+@noindent
+wordt voor geen enkele noot een toevallig teken geprint,
+maar je moet toch @code{is} toevoegen en @code{cis} en
+@code{fis} in het invoerbestand typen.
+
+De code @code{b} betekent niet @qq{print een zwart bolletje
+op de middelste lijn van de notenbalk.} Het betekent
+veelmeer @qq{er is hier een noot met toonhoogte B-stamtoon.}
+In de toonsoort van A-mol majeur, krijgt hij bij het printen
+@emph{toch} een toevallig teken:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\key aes \major
+b
+@end lilypond
+
+Als het bovenstaand voorbeeld verwarrend is, ga dan eens na:
+als je piano aan het spelen was, welke toets zou je
+aanslaan? Als je een zwarte aan zou slaan, dan @emph{moet}
+je @code{-is} of @code{-es} aan de notenaam toevoegen!
+
+Het expliciet toevoegen van alle verplaatsingen vergt
+misschien een klein beetje extra inspanning tijdens het
+intypen, maar het voordeel is dat @notation{transponeren}
+eenvoudiger is, en toevallige tekens kunnen automatisch
+geplaatst en geprint worden volgens verschillende
+conventies. Voor enkele voorbeelden van het printen van
+toevallige tekens volgens verschillende regels, zie
+@ruser{Automatic accidentals}.
-@c index music expression
-@c index expression, music
-@c index compound music expression
-@c index music expression, compound
-@subheading Analogy: mathematical expressions
-@subheading Simultaneous music expressions: multiple staves
-@c index multiple staves
-@c index staves, multiple
-@c index polyphony
-@c index combining expressions in parallel
-@c index parallel expressions
-@c index expressions, parallel
-@c index relative notes and simultaneous music
-@c index relative notes and parallel expressions
-@c index simultaneous music and relative notes
-@c index parallel expressions and relative notes
-@c ode{@bs{}relative} command.}
-@subheading Simultaneous music expressions: single staff
-@node Multiple staves
-@subsection Multiple staves
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Note names in other languages},
+@ruser{Accidentals},
+@ruser{Automatic accidentals},
+@ruser{Key signature}.
-@untranslated
+Terminologie:
+@rglos{Pitch names}.
-@c index multiple staves
-@c index staves, multiple
-@c index context
-@c index context, notation
-@c index notation context
-@c ode{Staff} elements are then combined in parallel with @code{<<}
-@node Staff groups
-@subsection Staff groups
+@node Overbindingen en legatobogen
+@translationof Ties and slurs
+@subsection Overbindingen en legatobogen
-@untranslated
+@cindex overbinding
+@cindex legatoboog
+@cindex fraseringsboog
+@cindex boog, frasering
+@funindex ~
+@funindex ( ... )
+@funindex \( ... \)
-@c index piano staff
-@c index staff, piano
-@c index choir staff
-@c index staff, choir
-@c index grand staff
-@c index staff, grand
-@c index staff group
-@ref{Multiple staves}. However, now this entire expression is
-@node Combining notes into chords
-@subsection Combining notes into chords
+@subheading Overbindingen
-@untranslated
+Terminologie: @rglos{tie}.
-@c index chords
-@c index note durations in chords
-@node Single staff polyphony
-@subsection Single staff polyphony
+Een @notation{overbinding} maak je door het toevoegen van
+een tilde @code{~} aan de eerste noot die overgebonden
+wordt.
-@untranslated
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+g4~ g c2~
+c4~ c8 a8~ a2
+@end lilypond
+@subheading Legatobogen
-@c index polyphony
-@c index multiple voices
-@c index voices, more on one staff
-@c index single staff polyphony
-@c index spacer rest
-@c index rest, spacer
-@node Songs
-@section Songs
-@untranslated
+Terminologie: @rglos{slur}.
+Een @notation{legatoboog} is een kromme, getrokken over een
+aantal noten. De beginnoot en eindnoot worden gemarkeerd
+met respectievelijk @code{(} en @code{)}.
-@menu
-* Setting simple songs::
-* Aligning lyrics to a melody::
-* Lyrics to multiple staves::
-@end menu
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+d4( c16) cis( d e c cis d) e( d4)
+@end lilypond
-@node Setting simple songs
-@subsection Setting simple songs
+@subheading Fraseringsbogen
-@untranslated
+Terminologie: @rglos{slur}, @rglos{phrasing}.
+Bogen die langere @notation{frasering} aangeven kunnen
+worden ingevoerd met @code{\(} en @code{\)}. Je een
+@notation{legatoboog} een een @notation{fraseringsboog}
+tegelijkertijd gebruiken, maar je kunt geen gelijktijdige
+legatobogen of gelijktijdige fraseringsbogen gebruiken.
-@c index lyrics
-@c index songs
-@node Aligning lyrics to a melody
-@subsection Aligning lyrics to a melody
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+a8(\( ais b c) cis2 b'2 a4 cis,\)
+@end lilypond
-@untranslated
+@smallspace
+@cindex legatobogen versus overbindingen
+@subheading Waarschuwingen: legatobogen versus overbindingen
-@c index melisma
-@c index extender line
-@c index hyphens
-@c index underscore
-@c index lyrics, aligning
-@c index aligning lyrics
-@c index lyrics, multi-syllable words
-@c index words with multiple syllables in lyrics
-@c no ragged-right here because otherwise the hyphens get lost,
-@c but the example is long enough to avoid looking strange.
-@c no ragged-right here because otherwise the hyphens get lost,
-@c but the example is long enough to avoid looking strange.
-@node Lyrics to multiple staves
-@subsection Lyrics to multiple staves
+Terminologie: @rglos{articulation}, @rglos{slur}, @rglos{tie}.
-@untranslated
+Een @notation{legatoboog} ziet er net zo uit als een
+@notation{overbinding}, maar heeft een andere betekenis.
+Een overbinding maakt de eerste noot gewoon langer, en kan
+alleen gebruikt worden tussen twee noten van dezelfde
+toonhoogte. Legatobogen geven de speelwijze of
+@notation{articulatie} van noten aan, en kunnen worden
+gebruikt over grotere nootgroepen. Legatobogen en
+overbindingen kunnen worden genest.
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c2~( c8 fis fis4~ fis2 g2)
+@end lilypond
-@c index lyrics and multiple staves
-@c index multiple staves and lyrics
-@node Final touches
-@section Final touches
-@untranslated
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Ties},
+@ruser{Slurs},
+@ruser{Phrasing slurs}.
-@menu
-* Organizing pieces with variables::
-* Version number::
-* Adding titles::
-* Absolute note names::
-* After the tutorial::
-@end menu
+@node Articulatie en dynamiek
+@translationof Articulation and dynamics
+@subsection Articulatie en dynamiek
+
+
+@subheading Articulaties
+
+@cindex articulatie
+@cindex speelwijze
+@cindex accent
+@cindex staccato
+
+Terminologie: @rglos{articulation}.
+
+Algemene @notation{articulaties} kunnen worden toegevoegd
+aan een noot met een streepje @code{-} en een enkel
+karakter:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c-. c-- c-> c-^ c-+ c-_
+@end lilypond
+
+@subheading Vingerzetting
+
+@cindex vingerzetting
+
+@funindex ^
+@funindex _
+
+Terminologie: @rglos{fingering}.
+
+Op soortgelijke manier wordt een @notation{vingerzetting}
+aan een noot toegevoegd met een streepje (@code{-}) en het
+cijfer dat moet worden geprint:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c-3 e-5 b-2 a-1
+@end lilypond
+
+Je kunt meerdere articulaties bij dezelfde noot gebruiken.
+Articulaties en vingerzetting worden gewoonlijk automatisch
+geplaatst, maar je kunt een richting specificeren door het
+streepje (@code{-}) te vervangen door @code{^} (boven) or
+@code{_} (onder). Echter, in de meeste gevallen is het
+beter om LilyPond de richting van de articulaties te laten
+uitzoeken.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c_-^1 d^. f^4_2-> e^-_+
+@end lilypond
+
+@subheading Dynamiek
+
+@cindex dynamiek
+@cindex decrescendo
+@cindex crescendo
+
+@funindex \f
+@funindex \ff
+@funindex \mp
+@funindex \p
+@funindex \mf
+@funindex \pp
+@funindex \<
+@funindex <
+@funindex \>
+@funindex >
+@funindex \!
+@funindex !
+
+Terminologie: @rglos{dynamics}, @rglos{crescendo},
+@rglos{decrescendo}.
+
+@notation{Dynamische} tekens maak je door het teken (met een
+backslash) aan de noot toe te voegen:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c\ff c\mf c\p c\pp
+@end lilypond
+
+
+@notation{Crescendi} en @notation{decrescendi} begin je met
+de commando's @code{\<} en @code{\>}. Het volgende
+dynamische teken, bijvoorbeeld @code{\f}, beïndigt de
+(de)crescendo maar je kunt ook het commando @code{\!}
+gebruiken:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c2\< c2\ff\> c2 c2\!
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Articulations and ornamentations},
+@ruser{Fingering instructions},
+@ruser{Dynamics}.
+
+
+@node Tekst toevoegen
+@translationof Adding text
+@subsection Tekst toevoegen
+
+@cindex tekst, toevoegen
+@cindex toevoegen van tekst text
+@cindex opmaak
+@cindex markup
+
+@funindex \markup
+@funindex markup
+
+Je kunt tekst aan je muziek toevoegen door:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c1^"espr" a_"legato"
+@end lilypond
-@node Organizing pieces with variables
-@subsection Organizing pieces with variables
+Extra formattering kan worden toegevoegd met het
+@code{\markup}-commando:
-@untranslated
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c1^\markup{ \bold espr }
+a1_\markup{
+ \dynamic f \italic \small { 2nd } \hspace #0.1 \dynamic p
+}
+@end lilypond
-@c index variables
-@c index variables, defining
-@c index identifiers
-@c index macros
-@c index assigning variables
-@c index using variables
-@c index variables, using
-@c index variables, characters allowed in
-@c index characters allowed in variables
-@node Version number
-@subsection Version number
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Writing text}.
-@untranslated
+@node Automatische en handmatige waardestrepen
+@translationof Automatic and manual beams
+@subsection Automatische en handmatige waardestrepen
-@c index versioning
-@c index version
-@c index version number
-@c index upgrades
-@c index future upgrades
-@c index updating files
-@c index files, updating
-@node Adding titles
-@subsection Adding titles
+@cindex waardestrepen
+@cindex automatische waardestrepen
+@cindex handmatige waardestrepen
+@cindex waardestrepen, automatisch
+@cindex waardestrepen, handmatig
+@cindex waardestrepen, met de hand
-@untranslated
+@funindex [ ... ]
+@funindex [
+@funindex ]
+@funindex \autoBeamOff
+@funindex autoBeamOff
+@funindex \autoBeamOn
+@funindex autoBeamOn
+Terminologie: @rglos{beam}.
+
+Alle @notation{waardestrepen} worden automatisch getekend:
-@c index title
-@c index headers
-@c index header block
-@node Absolute note names
-@subsection Absolute note names
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+a8 ais d ees r d c16 b a8
+@end lilypond
-@untranslated
+Als de automatische waardestrepen je niet bevallen, kun je
+ze handmatig overschijven. Om een bepaalde waardestreep te
+verbeteren markeer je de eerste noot met @code{[} en de
+laatste met @code{]}.
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+a8[ ais] d[ ees r d] a b
+@end lilypond
-@c index note names
-@c index note names, absolute
-@c index absolute mode
-@c index absolute values for pitches
-@c index pitches, absolute values
-@c index absolute note names
-@c ode{b} will always mean the note one step below middle C, and a
-@c ode{g,} will always mean the note on the bottom staff of the
-@node After the tutorial
-@subsection After the tutorial
+Als je de automatische waardestrepen helemaal uit wilt
+zetten voor een bepaald stuk muziek, gebruik je het commando
+@code{\autoBeamOff} om de automatische waardestrepen uit te
+zetten en @code{\autoBeamOn} om ze weer aan te zetten.
-@untranslated
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\autoBeamOff
+a8 c b4 d8. c16 b4
+\autoBeamOn
+a8 c b4 d8. c16 b4
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Automatic beams},
+@ruser{Manual beams}.
+
+
+@node Geavanceerde ritmische commando's
+@translationof Advanced rhythmic commands
+@subsection Geavanceerde ritmische commando's
+
+@subheading Opmaat
+
+@cindex opmaat
+@cindex anacrouse
+@cindex onvolledige maat
+
+@funindex \partial
+@funindex partial
+
+Terminologie: @rglos{anacrusis}.
+
+Een opmaat (of @notation{anacrouse}) wordt ingevoerd met het
+sleutelwoord @code{\partial}. Het wordt gevolgd door een
+nootlengte: @code{\partial 4} is een opmaat van een kwart en
+@code{\partial 8} een achtste.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\partial 8
+f8 c2 d
+@end lilypond
+
+@c Note bene: duolen, triolen, kwartolen etc. worden anti-metrische
+@c figuren genoemd, hoewel ze in feite anti-ritmisch zijn -- hemiolen
+@c zijn veeleer anti-metrisch
+@subheading Antimetrische figuren
+
+@cindex antimetrische figuren
+@cindex triolen
+
+@funindex \times
+@funindex times
+
+Terminologie: @rglos{note value}, @rglos{triplet}.
+
+@notation{Antimetrische figuren} wordeg gemaakt met het
+@code{\times} sleutelwoord. Het verwacht twee parameters:
+een fractie (breuk) en een stuk muziek. De lengte van het
+stuk muziek wordt vermenigvuldigd met de fractie. Een triol
+maakt dat de noten 2/3 van hun lengte duren, dus een
+@notation{triool} heeft als fractie 2/3
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\times 2/3 { f8 g a }
+\times 2/3 { c r c }
+\times 2/3 { f,8 g16[ a g a] }
+\times 2/3 { d4 a8 }
+@end lilypond
+
+@subheading Versieringen
+
+@cindex versieringen
+@cindex voorslag
+@cindex naslag
+@cindex acciaccatura
+@cindex appoggiatura
+
+@funindex \grace
+@funindex grace
+@funindex \acciaccatura
+@funindex acciaccatura
+@funindex \appoggiatura
+@funindex acciaccatura
+
+Terminologie: @rglos{grace notes}, @rglos{acciaccatura},
+@rglos{appoggiatura}.
+
+@notation{Versieringen} worden gemaakt met het @code{\grace}
+commando, hoewel ze ook gemaakt kunenn worden door een het
+sleutelwoord @code{\appoggiatura} of @code{\acciaccatura}
+voor een muziekuitdrukking te zetten
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c2 \grace { a32[ b] } c2
+c2 \appoggiatura b16 c2
+c2 \acciaccatura b16 c2
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Grace notes},
+@ruser{Tuplets},
+@ruser{Upbeats}.
+
+
+@node Verschillende noten tegelijk klinkend
+@translationof Multiple notes at once
+@section Verschillende noten tegelijk klinkend
+
+Deze paragraaf introduceert het hebben van meer dan één
+klinkende noot tegelijkertijd: verscheidene instrumenten,
+verscheidene notenbalken voor één instrument (bijv. piano),
+en akkoorden.
+
+Polyfonie betekent in de muziek het hebben van meer dan één
+klinkende melodie tegelijk. Polyfonie in LilyPond betekent
+het hebben van meer dan een stem op dezelfde notenbalk.
+
+@menu
+* Muziekuitdrukkingen nader verklaard::
+* Meerdere notenbalken::
+* Notenbalkgroepen::
+* Het combineren van noten tot accoorden::
+* Polyfonie binnen een notenbalk::
+@end menu
+
+
+@node Muziekuitdrukkingen nader verklaard
+@translationof Music expressions explained
+@subsection Muziekuitdrukkingen nader verklaard
+
+@cindex muziekuitdrukking
+@cindex uitdrukking, muziek
+@cindex samengestelde muziekuitdrukking
+@cindex muziekuitdrukking, samengesteld
+
+In LilyPond-invoerbestanden wordt muziek gerepresenteerd
+door @emph{muziekuitdrukkingen}. Een enkele noot is een
+muziekuitdrukking:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2] a4
+@end lilypond
+
+Een noot tussen accolades zetten maakt er een
+@emph{samengestelde muziekuitdrukking} van. Hier hebben we
+een samengestelde muziekuitdrukking gemaakt die twee noten
+bevat:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+{ a4 g4 }
+@end lilypond
+
+Een groep muziekuitdrukkingen (bijv. noten) tussen accolades
+zetten betekent dat ze een sequentie zijn (d.w.z. de ene
+volgt op de vorige). Het resultaat is een nieuwe
+muziekuitdrukking:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+{ { a4 g } f g }
+@end lilypond
+
+@subheading Analogie: wiskundige uitdrukkingen
+
+Dit mechanisme lijkt op wiskundige formules: een grote
+formule wordt gemaakt door een samenstelling van kleine
+formules. Zulke formules worden uitdrukkingen genoemd, en
+ze kunnen andere uitdrukkingen bevatten, zodat je
+willekeurig ingewikkelde en grote uitdrukkingen kunt maken.
+Bijvoorbeeld,
+
+@example
+1
+
+1 + 2
+
+(1 + 2) * 3
+
+((1 + 2) * 3) / (4 * 5)
+@end example
+
+Dit is een opeenvolging van uitdrukkingen, waar elke
+uitdrukking onderdeel is van de volgende (grotere)
+uitdrukking. De eenvoudigste uitdrukkingen zijn getallen,
+en grotere worden gemaakt door het combineren van
+uitdrukkingen met operatoren (zoals @code{+}, @code{*} en
+@code{/}) en haakjes. Net als wiskundige uitdrukkingen,
+kunnen muziekuitdrukkingen willekeurig diep worden genest,
+wat nodig is voor ingewikkelde muziek zoals polyfone
+partituren.
+
+
+@subheading Simultane muziekuitdrukkingen: meerdere notenbalken
+
+@cindex meerdere notenbalken
+@cindex notenbalken, meerdere
+@cindex polyfonie
+@cindex combineren van gelijktijdige uitdrukkingen
+@cindex gelijktijdige uitdrukkingen
+@cindex uitdrukkingen, gelijktijdig
+@cindex relatieve noten en gelijktijdige muziek
+@cindex relatieve noten en gelijktijdige uitdrukkingen
+@cindex simultane muziek en relatieve noten
+@cindex gelijktijdige uitdrukkingen en relatieve noten
+
+@funindex <<
+@funindex >>
+@funindex << ... >>
+
+Terminologie: @rglos{polyphony}.
+
+Deze techniek is nuttig voor @notation{polyfone} muziek.
+Voor het invoeren van muziek met meerdere stemmen of
+meerdere notenbalken, combineren we uitdrukkingen
+gelijktijdig. Om aan te geven dat twee stemmen tegelijk
+klinken, voer je gewoon een simultane samenstelling van
+muziekuitdrukkingen in. Een @q{simultane} muziekuitdrukking
+wordt gevormd door uitdrukkingen te tussen @code{<<} en
+@code{>>} te zetten. In onderstaand voorbeeld, zijn drie
+sequenties (die allemaal enkele noten bevatten) simultaan
+samengesteld:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ <<
+ { a4 g }
+ { f e }
+ { d b }
+ >>
+}
+@end lilypond
+
+Merk op dat we elk niveau van de invoer met een ander aantal
+spaties hebben ingesprongen. Het maakt LilyPond niet uit
+hoeveel (of hoe weinig) spaties er aan het begin van een
+regel staan, maar het op deze wijze inspringen van
+LilyPond-code maakt het voor mensen veel leesbaarder.
+
+@warning{elke noot is relatief aan de vorige noot in de
+invoer, niet relatief aan de @code{c''} in het eerste
+@code{@bs{}relative} commando.}
+
+
+@subheading Simultane muziekuitdrukking: enkele notenbalk
+
+Om het aantal notenbalken in een stuk te bepalen, kijkt
+LilyPond naar het begin van de eerste uitdrukking. Als dat
+een enkele noot is, is er één notenbalk; als dat een
+simultane uitdrukking is, is er meer dan één notenbalk.
+Onderstaand voorbeeld toont een ingewikkelde uitdrukking,
+maar omdat het begint met een enkele noot wordt het
+genoteerd op een enkele notenbalk.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ c2 <<c e>>
+ << { e f } { c <<b d>> } >>
+}
+@end lilypond
+
+@node Meerdere notenbalken
+@translationof Multiple staves
+@subsection Meerdere notenbalken
+
+@cindex meerdere notenbalken
+@cindex notenbalken, meerdere
+@cindex context
+@cindex context, notatie
+@cindex notatiecontext
+
+@funindex \new Staff
+@funindex new Staff
+@funindex Staff
+@funindex \new
+@funindex new
+@funindex Score
+@funindex Voice
+@funindex Lyrics
+@funindex ChordNames
+
+LilyPond-invoerbestanden bestaan uit muziekuitdrukkingen,
+zoals we zagen in @ref{Muziekuitdrukkingen nader verklaard}.
+Als de partituur begint met een simultane muziekuitdrukking,
+maakt LilyPond meerdere notenbalken. Echter, het is
+eenvoudiger te zien wat er gebeurt als we de notebalk
+expliciet creëren.
+
+Om meer dan een één notenbalk te printen, wordt elk stuk
+muziek dat een op een notebalk hoort gemarkeerd door er
+@code{\new Staff} voor te zetten. Deze
+@code{Staff}-elementen worden dan gelijktijdig samengesteld
+met @code{<<} en @code{>>}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ <<
+ \new Staff { \clef treble c }
+ \new Staff { \clef bass c,, }
+ >>
+}
+@end lilypond
+
+Het commando @code{\new} opent een @q{notatiecontext.} Een
+notatiecontext is een omgeving waarin muziekelementen (zoals
+noten of @code{\clef}-commando's) worden geïnterpreteerd.
+Voor eenvoudige stukken worden zulke notatiecontexten
+automatisch aangemaakt. Voor ingewikkeldere stukken, is het
+beter om contexten expliciet aan te geven.
+
+Er zijn verschillende soorten van contexten. @code{Score},
+@code{Staff}, en @code{Voice} zorgen voor melodische
+notatie, terwijl @code{Lyrics} liedteksten zet en
+@code{ChordNames} accoordnamen print.
+
+In syntaxtermen maakt het laten voorafgaan van Als je
+@code{\new} voor een muziekuitdrukking zet, maakt dat in
+syntaxtermen een grotere muziekuitdrukking. Dat lijkt op
+het minteken in de wiskunde. De formule @math{(4+5)} is een
+uitdrukking, dus @math{-(4+5)} is een grotere uitdrukking.
+
+Maatsoorten die in één notenbalk worden ingevoerd,
+beïnvloeden standaard ook alle andere notenbalken. And de
+andere kant, de toonsoort van een notenbalk heeft
+@emph{geen} invloed op andere notenbalken. Dit verschil in
+standaard gedrag is omdat partituren met transponerende
+instrumenten veel meer voorkomen dan polyritmische
+partituren.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ <<
+ \new Staff { \clef treble \key d \major \time 3/4 c }
+ \new Staff { \clef bass c,, }
+ >>
+}
+@end lilypond
+
+
+
+
+@node Notenbalkgroepen
+@translationof Staff groups
+@subsection Notenbalkgroepen
+
+@cindex pianobalk
+@cindex notenbalk, piano
+@cindex koorbalk
+@cindex notenbalk, koor
+@cindex manuaalbalk
+@cindex notenbalk, manuaal
+@cindex notenbalkgroep
+
+@funindex PianoStaff
+@funindex GrandStaff
+@funindex ChoirStaff
+
+Terminologie: @rglos{brace}.
+
+Pianomuziek wordt meestal genoteerd op twee notenbalken die
+verbonden zijn door een @notation{accolade}. Het afdrukken
+van zo'n balk gaat hetzelfde als in het polyfone voorbeeld
+in @ref{Meerdere notenbalken}. Echter, nu wordt de gehele
+uitdrukking in een @code{PianoStaff} gestopt:
+
+@example
+\new PianoStaff <<
+ \new Staff @dots{}
+ \new Staff @dots{}
+>>
+@end example
+
+Hier is een voorbeeldje:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ \new PianoStaff <<
+ \new Staff { \time 2/4 c4 e g g, }
+ \new Staff { \clef bass c,, c' e c }
+ >>
+}
+@end lilypond
+
+Andere notenbalkgroeperingen gaan met @code{\new
+GrandStaff}, geschikt voor for orkestpartituren, en
+@w{@code{\new ChoirStaff}}, geschikt voor vocale partituren.
+Deze notenbalkgroepen vormen allemaal een ander type
+context, namelijk een die een accolade aan de linkerkant van
+elk systeem maakt en ook de lengte van de maatstrepen
+bepaalt.
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Keyboard and other multi-staff instruments},
+@ruser{Displaying staves}.
+
+
+@node Het combineren van noten tot accoorden
+@translationof Combining notes into chords
+@subsection Het combineren van noten tot accoorden
+
+@cindex accoorden
+@cindex nootlengten in accoorden
+
+@funindex <
+@funindex >
+@funindex < ... >
+
+Terminologie: @rglos{chord}.
+
+We zagen eerder hoe noten kunnen worden gecombineerd tot
+@notation{accoorden} door aan te geven dat ze tegelijk
+klinken door ze tussen dubbele gehoekte haken te zetten.
+Echter, de normale manier om een accoord aan te geven is
+door de toonhoogten tussen @emph{enkele} hoekige haken te
+zetten. Merk op dat alle noten in een accoord dezelfde
+lengte moeten hebben, en dat die lengte na de afsluitende
+haak komt.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+r4 <c e g>4 <c f a>2
+@end lilypond
+
+Beschouw accoorden als vrijwel identiek aan enkele noten:
+bijna alles wat je aan een enkele noot kunt plakken, kun je
+aan een accoord plakken, en alles komt @emph{buiten} de
+hoekige haken. Bijvoorbeeld, je kunt markeringen als
+waardestrepen en overbindingen gebruiken met accoorden. Ze
+worden geplaatst buiten de hoekige haken.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+r4 <c e g>8[ <c f a>]~ <c f a>2
+r4 <c e g>8( <c e g>\> <c e g>4 <c f a>\!)
+@end lilypond
+
+
+@node Polyfonie binnen een notenbalk
+@translationof Single staff polyphony
+@subsection Polyfonie binnen een notenbalk
+
+@cindex polyfonie
+@cindex meerdere stemmen
+@cindex stemmen, meerdere op een balk
+@cindex enkelbalks polyfonie
+@cindex spatierust
+@cindex rust, spatie
+
+@funindex << ... \\ ... >>
+@funindex <<
+@funindex \\
+@funindex >>
+
+Polyfone muziek in LilyPond, hoewel niet moeilijk, maakt
+gebruik van concepten die we nog niet hebben besproken, dus
+kunnen we nog niet introduceren. In plaats daarvan worden
+in de volgende paragrafen eerst deze concepten uitvoerig
+verklaard.
+
+@seealso
+Beginnershandleiding:
+@ref{Voices contain music}.
+
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Simultaneous notes}.
+
+@node Vocale muziek
+@translationof Songs
+@section Vocale muziek
+
+Deze paragraaf introduceert vocale muziek en eenvoudige
+liedjes.
+
+@menu
+* Het zetten van eenvoudige liedjes::
+* Liedteksten uitrichten op een melodie::
+* Liedteksten bij meerdere notenbalken::
+@end menu
+
+
+@node Het zetten van eenvoudige liedjes
+@translationof Setting simple songs
+@subsection Het zetten van eenvoudige liedjes
+
+@cindex liedteksten
+@cindex liedjes
+
+@funindex \addlyrics
+@funindex addlyrics
+
+Terminologie: @rglos{lyrics}.
+
+Hier is het begin van de melodie van een slaapliedje,
+@notation{Girls and boys come out to play}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ \key g \major
+ \time 6/8
+ d4 b8 c4 a8 d4 b8 g4
+}
+@end lilypond
+
+De @notation{liedteksten} kunnen op deze noten worden gezet,
+door beiden te combineren met het
+@code{\addlyrics}-sleutelwoord. Liedteksten worden
+ingevoerd door de lettergrepen van elkaar te scheiden met
+een spatie.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key g \major
+ \time 6/8
+ d4 b8 c4 a8 d4 b8 g4
+ }
+ \addlyrics {
+ Girls and boys come out to play,
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+Merk de accolades op die zowel de muziek als de liedtekst
+afbakenen. Het is van essentiëel belang dat de laatste
+lettergreep van de afsluitende accolade gescheiden wordt
+door een spatie of nieuwe regel, anders wordt aangenomen dat
+de accolade nog deel uitmaakt van die lettergreep, wat een
+obscure foutmelding oplevert, zie @rprogram{Apparent error
+in ../ly/init.ly}.
+
+Merk tevens de hoekige haken @w{@code{<< ... >>}} op die om
+het hele stuk heen staan en aangeven dat de muziek en de
+woorden tegelijk klinken.
+
+@node Liedteksten uitrichten op een melodie
+@translationof Aligning lyrics to a melody
+@subsection Liedteksten uitrichten op een melodie
+
+@cindex melisma
+@cindex legatolijn
+@cindex streepjes
+@cindex underscore
+@cindex liedteksten, uitrichten
+@cindex uitrichten van liedteksten
+@cindex liedteksten, woorden met meerdere lettergrepen
+@cindex woorden met meerdere lettergrepen in liedteksten
+
+Terminologie: @rglos{melisma}, @rglos{extender line}.
+
+De volgende regel van het slaapliedje is @notation{The moon
+doth shine as bright as day}. Laten we die ook invoeren:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key g \major
+ \time 6/8
+ d4 b8 c4 a8 d4 b8 g4
+ g8 a4 b8 c b a d4 b8 g4.
+ }
+ \addlyrics {
+ Girls and boys come out to play,
+ The moon doth shine as bright as day;
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+We zien dat de extra liedteksten niet helemaal goed
+uitgericht zijn met de noten. Het woord @notation{shine}
+moet op twee noten gezongen worden, niet op één. Dit wordt
+een @notation{melisma} genoemd, een enkele lettergreep
+gezongen op meer dan een noot. Er zijn verschillende
+manieren om een lettergreep over meerdere noten uit te
+verdelen, het eenvoudigst is een legatoboog over de noten te
+zetten, voor details, zie @ref{Overbindingen en legatoboog}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key g \major
+ \time 6/8
+ d4 b8 c4 a8 d4 b8 g4
+ g8 a4 b8 c( b) a d4 b8 g4.
+ }
+ \addlyrics {
+ Girls and boys come out to play,
+ The moon doth shine as bright as day;
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+De woorden zijn nu goed uitgericht met de noten, maar de
+automatische waardestrepen voor de noten boven
+@notation{shine as} zien er niet helemaal goed uit. We
+kunnen dit verbeteren door handmatige
+waardestreep-aanduidingen in te voegen om de automatische
+waardestrepen te overschrijven, voor details, see
+@ref{Automatische en handmatige waardestrepen}.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key g \major
+ \time 6/8
+ d4 b8 c4 a8 d4 b8 g4
+ g8 a4 b8 c([ b]) a d4 b8 g4.
+ }
+ \addlyrics {
+ Girls and boys come out to play,
+ The moon doth shine as bright as day;
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+Als alternatief voor het gebruik van legatobogen, kunnen
+melismata worden aangegeven door in de liedtekst een
+underscore @code{_} toe te voegen voor elke noot die moet
+worden opgenomen in de melisma:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key g \major
+ \time 6/8
+ d4 b8 c4 a8 d4 b8 g4
+ g8 a4 b8 c[ b] a d4 b8 g4.
+ }
+ \addlyrics {
+ Girls and boys come out to play,
+ The moon doth shine _ as bright as day;
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+Als een lettergreep zich uitstrekt over een aantal noten of
+over een noot die heel lang duurt, wordt gewoonlijk een
+@notation{legatolijn} getrokken vanaf de lettergreep die
+zich uitstrekt onder alle noten van die lettergreep. Die
+wordt ingevoerd als twee underscores @code{__}. Hier is een
+voorbeeld uit de eerste drie maten van @notation{Dido's
+Lament}, van Purcells @notation{Dido and Æneas}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key g \minor
+ \time 3/2
+ g2 a bes bes( a)
+ b c4.( bes8 a4. g8 fis4.) g8 fis1
+ }
+ \addlyrics {
+ When I am laid,
+ am laid __ in earth,
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+In geen van de voorbeelden tot nu toe zijn woorden met meer
+dan een lettergreep gebruikt. Zulke woorden worden
+gewoonlijk opgedeeld in een lettergreep per noot, met
+koppeltekens tussen de lettergrepen. Zo'n koppelteken
+worden ingevoerd als twee streepjes, wat een koppelteken
+midden tussen de twee lettergrepen oplevert. Hier is een
+voorbeeld dat dit laat zien en alles wat we tot nu toe
+hebben geleerd over het uitrichten van liedteksten naar
+noten. notes.
+
+@c no ragged-right here because otherwise the hyphens get lost,
+@c but the example is long enough to avoid looking strange.
+@lilypond[verbatim,quote,noragged-right]
+<<
+ \relative c' {
+ \key g \major
+ \time 3/4
+ \partial 4
+ d4 g4 g a8( b) g4 g4
+ b8( c) d4 d e4 c2
+ }
+ \addlyrics {
+ A -- way in a __ man -- ger,
+ no __ crib for a bed, __
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+Sommige liedteksten, vooral die in het Italiaans, hebben het
+omgekeerde nodig: het zetten van meer dan een lettergreep op
+een noot. Dit wordt bereikt door lettergreepen aan elkaar
+te koppelen met een enkele underscore @code{_} (zonder
+spaties), of door ze tussen dubbele aanhalingtekens te
+zetten. Hier is een voorbeeld uit Rossini's
+@notation{Figaro}, waar @notation{al} op dezelfde noot moet
+worden gezongen als @notation{go} uit het @notation{Largo}
+in Figaro's aria @notation{Largo al factotum}:
+
+@c no ragged-right here because otherwise the hyphens get lost,
+@c but the example is long enough to avoid looking strange.
+@lilypond[verbatim,quote,noragged-right]
+<<
+ \relative c' {
+ \clef bass
+ \key c \major
+ \time 6/8
+ c4.~ c8 d b c([ d]) b c d b c
+ }
+ \addlyrics {
+ Lar -- go_al fac -- to -- tum del -- la cit -- tà
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Vocal music}.
+
+
+@node Liedteksten bij meerdere notenbalken
+@translationof Lyrics to multiple staves
+@subsection Liedteksten bij meerdere notenbalken
+
+@cindex liedteksten en meerdere notenbalken
+@cindex meerdere notenbalken en liedteksten
+
+De eenvoudige aanpak met @code{\addlyrics} kan gebruikt
+worden voor het plaatsen van liedteksten onder meer dan een
+notenbalk. Hier is een voorbeeld uit Handels
+@notation{Judas Maccabæus}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+ \relative c'' {
+ \key f \major
+ \time 6/8
+ \partial 8
+ c8 c([ bes]) a a([ g]) f f'4. b, c4.~ c4
+ }
+ \addlyrics {
+ Let flee -- cy flocks the hills a -- dorn, __
+ }
+ \relative c' {
+ \key f \major
+ \time 6/8
+ \partial 8
+ r8 r4. r4 c8 a'([ g]) f f([ e]) d e([ d]) c bes'4
+ }
+ \addlyrics {
+ Let flee -- cy flocks the hills a -- dorn,
+ }
+>>
+@end lilypond
+
+Partituren die ingewikkelder zijn dan dit eenvoudige
+voorbeeld kun je beter maken door het uit elkaar trekken van
+de score structuur en de noten en liedteksten door het
+gebruik van variabelen. Dit wordt behandeld in
+@ref{Organizing pieces with variables}.
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Vocal music}.
+
+
+@node De puntjes op de i's
+@translationof Final touches
+@section De puntjes op de i's
+
+Dit is de laatste paragraaf van het leerboek; het laat zien
+hoe je de puntjes op de i's zet voor eenvoudige stukken, en
+geeft een inleiding op het vervolg van de handleiding.
+
+@menu
+* Stukken organiseren met variabelen::
+* Titels toevoegen::
+* Absolute notenamen::
+* Na het leerboek::
+@end menu
-@ref{Templates}. If you need any notation that was not covered in
-@ref{Extending the templates}.
-@c @ref{About the documentation}.
+@node Stukken organiseren met variabelen
+@translationof Organizing pieces with variables
+@subsection Stukken organiseren met variabelen
+
+@cindex variabelen
+@cindex variabelen, definiëren
+@cindex identifiers
+@cindex macro's
+@cindex variabelen toekennen
+@cindex variables gebruiken
+@cindex gebruik van variables
+@cindex variabelen, toegestane tekens in
+@cindex tekens toegestaan in variabelen
+
+Wanneer alle elementen die eerder zijn besproken worden
+gecombineerd om grotere bestanden te maken, worden de
+muziekuitdrukkingen een stuk groter. In polyfone muziek met
+veel notenbalken, kunnen invoerbestanden heel verwarrend
+worden. Deze verwarring kunnen we verminderen door het
+gebruik van @emph{variabelen}.
+
+Met variabelen (ook bekend als identifiers of macro's),
+kunnen we ingewikkelde muziekuitdrukkingen in stukken
+breken. Een waarde aan een variabele toekennen gaat as
+volgt:
+
+@example
+benoemdeMuziek = @{ @dots{} @}
+@end example
+
+De inhoud van de muziekuitdrukking @code{benoemdeMuziek} kan
+later worden gebruikt door een backslash voor de naam te
+zetten (@code{\benoemdeMuziek}, precies als een gewoon
+LilyPond-commando).
+
+@c KEEP LY
+@lilypond[verbatim,quote]
+viool = \new Staff {
+ \relative c'' {
+ a4 b c b
+ }
+}
+cello = \new Staff {
+ \relative c {
+ \clef bass
+ e2 d
+ }
+}
+{
+ <<
+ \viool
+ \cello
+ >>
+}
+@end lilypond
+
+@noindent
+De naam van een variabele mag alleen letters bevatten, geen
+cijfers, underscores, or of streepjes.
+
+Variabelen moeten gedefiniëerd worden @emph{voor} de
+eigenlijke muziekuitdrukking, daarna kunnen ze zo vaak als
+nodig worden hergebruikt. Ze kunnen zelfs worden gebruikt
+om de inhoud van een nieuwe variabele te construeren, wat
+een manier is om een stuk muziek met veel herhalingen
+compacter in te voeren.
+
+@c KEEP LY
+@lilypond[verbatim,quote]
+trioolA = \times 2/3 { c,8 e g }
+maatA = { \trioolA \trioolA \trioolA \trioolA }
+
+\relative c'' {
+ \maatA \maatA
+}
+@end lilypond
+
+Variabelen kunnen worden gebruikt voor allerlei andere typen
+objecten in de invoer. Bijvoorbeeld
+
+@example
+breedte = 4.5\cm
+naam = "Janneke"
+aVijfPapier = \paper @{ paperheight = 21.0 \cm @}
+@end example
+
+Afhankelijk van de inhoud kan de variabele gebruikt wonden
+op verschillende plaatsen. Onderstaand voorbeeld maakt
+gebruik van de bovenstaande variabelen:
+
+@example
+\paper @{
+ \aVijfPapier
+ line-width = \breedte
+@}
+@{
+ c4^\naam
+@}
+@end example
+
+
+@node Titels toevoegen
+@translationof Adding titles
+@subsection Titels toevoegen
+
+@cindex titel
+@cindex kopjes
+@cindex titelblok
+
+@funindex \header
+@funindex header
+
+De titel, componist, opusnummer, en soortgelijke informatie
+worden ingevoerd in het @code{\header}-blok. Deze bevindt
+zich buiten de muziekuitdrukking; het @code{\header}-blok
+staat gewoonlijk direct onder het versienummer.
+
+@example
+\version @w{"@version{}"}
+\header @{
+ title = "Symfonie"
+ composer = "Ik"
+ opus = "Op. 9"
+@}
+
+@{
+ @dots{} music @dots{}
+@}
+@end example
+
+Als het bestand wordt verwerkt, worden titel en componist en
+opus boven de muziek geprint. Meer informatie over titels
+staat in @ruser{Creating titles}.
+
+
+@node Absolute notenamen
+@translationof Absolute note names
+@subsection Absolute notenamen
+
+@cindex notenamen
+@cindex notenamen, absolute
+@cindex absolute modus
+@cindex absolute waarden voor toonhoogten
+@cindex toonhoogten, absolute waarden
+@cindex absolute notenamen
+
+Totnutoe hebben we steeds @code{\relative} gebruikt om
+toonhoogten aan te duiden. Dit is voor de meeste muziek de
+eenvoudigste manier van invoeren, maar er is ook een andere
+manier om toonhoogten in te voeren: de absolute modus.
+
+Alls je @code{\relative} weglaat, behandelt LilyPond alle
+toonhoogten als absolute waarden. Een @code{c'} betekent
+altijd de centrale C, een @code{b} betekent altijd de noot
+een stapje onder de centrale C en een @code{g,} is altijd de
+noot onderaan de balk bij de bassleutel.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+{
+ \clef bass
+ c' b g, g,
+ g, f, f c'
+}
+@end lilypond
+
+Hier is een toonladder over vier octaven:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+{
+ \clef bass
+ c, d, e, f,
+ g, a, b, c
+ d e f g
+ a b c' d'
+ \clef treble
+ e' f' g' a'
+ b' c'' d'' e''
+ f'' g'' a'' b''
+ c'''1
+}
+@end lilypond
+
+Zoals je ziet, behoeft het schrijven van een melodie in de
+vioolsleutel nogal wat apostrof-tekens @code{'}. Kijk eens
+naar dit fragment van mozart:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+{
+ \key a \major
+ \time 6/8
+ cis''8. d''16 cis''8 e''4 e''8
+ b'8. cis''16 b'8 d''4 d''8
+}
+@end lilypond
+
+Al die apostrofs maken de invoer onleesbaar en zijn een bron
+van fouten. met @code{\relative} is bovenstaand voorbeeld
+een stuk leesbaarder en ook eenvoudiger in te voeren:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+ \key a \major
+ \time 6/8
+ cis8. d16 cis8 e4 e8
+ b8. cis16 b8 d4 d8
+}
+@end lilypond
+
+Als je een fout maakt met een octaveringsteken (@code{'} of
+@code{,}) in de @code{\relative}-modus, wordt dat heel snel
+duidelijk -- veel noten staan in het verkeerde octaaf. Als
+je in absolute modus werkt, is een enkele octaaffout lang
+niet zo goed zichtbaar, en zal dus ook niet zo eenvoudig te
+vinden zijn.
+
+Echter, absolute modus is is nuttig in muziek met zeer grote
+intervallen en vooral voor lilypond-invoer die met de
+computer wordt gegenereerd.
+
+
+@node Na het leerboek
+@translationof After the tutorial
+@subsection Na het leerboek
+
+Als je dit leerboek uit hebt, kun je het beste zelf een paar
+stukken in gaan voeren. Begin met het toevoegen van noten
+aan een van de @ref{Templates}. Als je notatie nodig hebt
+die niet is behandeld in het leerboek, kijk dan in de
+notatiehandleiding, beginnend bij @ruser{Musical notation}.
+Al je een stuk wilt schrijven voor een ensemble waarvoor
+geen sjabloon beschikbaar is, kijk dan naar @ref{Extending
+the templates}.
+
+Zodra je een paar korte stukken hebt geschreven, lees de
+rest van de beginnershandleiding (hoofdstukken 3-5). Je mag
+die nu natuurlijk ook best gaan lezen! Echter, het vervolg
+van de Beginnershandleiding veronderstelt dat je vertrouwd
+bent met LilyPond-invoer. Je zou die hoofstukken snel
+kunnne doorkijken en later terugkomen als je wat meer
+ervaring hebt.
+
+In dit leerboek en in het vervolg van de
+beginnershandleiding is een alinea @strong{Zie ook} aan het
+eind van elke paragraaf met kruisverwijzingen naar andere
+paragrafen: deze kruisverwijzingen kun je beter niet volgen
+bij de eerste keer lezen. Als je de gehele
+beginnershandleiding een keer hebt gelezen, wil je wellicht
+bepaalde stukken herlezen en kun je deze kruisverwijzingen
+bijvoorbeeld volgen voor meer informatie.
+
+Mocht je dat nog niet gedaan hebben, lees @emph{alsjeblieft}
+het @ref{Overzicht van handleidingen}. Er is veel
+informatie beschikbaar over LilyPond, dus nieuwkomers weten
+vaak niet waar ze precies moeten zoeken. Als je vijf
+minuten uittrekt om die paragraaf goed te lezen, kun je
+jezelf uren frustratie besparen met het zoeken op
+verkeerde plaatsen!
-@c -- SKELETON FILE --
-@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; -*-
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; fill-column: 60 -*-
@ignore
Translation of GIT committish: b603992938d150b2a60de448721f054e0b614ac6
@translationof Tutorial
@chapter Leerboek
-Dit hoofdstuk is de basisinleiding voor het werken met LilyPond.
+Dit hoofdstuk is de basisinleiding voor het werken met
+LilyPond.
@menu
* Het compileren van een bestand::
@translationof Compiling a file
@section Het compileren van een bestand
-Deze paragraaf introduceert het @qq{compileren}---het verwerken van
-LilyPond invoerbestanden (geschreven door jouzelf) voor het produceren
-van uitvoerbestanden.
+Deze paragraaf introduceert het @qq{compileren}---het
+verwerken van LilyPond-invoerbestanden (geschreven door
+jouzelf) voor het produceren van uitvoerbestanden.
@menu
* Invoer schrijven::
@cindex voorbeeld, eerste
@cindex hoofdlettergevoelig
-@qq{Compileren} is de term die gebruikt wordt voor het verwerken van een
-invoerbestand in LilyPond-formaat voor het produceren van één of meer
-uitvoerbestanden. Uitvoerbestanden zijn gewoonlijk PDF (om te printen
-of te bekijken), MIDI (om af te spelen), en PNG (for online gebruik).
-LilyPond-invoerbestanden zijn gewone tekstbestanden.
+@qq{Compileren} is de term die gebruikt wordt voor het
+verwerken van een invoerbestand in LilyPond-formaat voor het
+produceren van één of meer uitvoerbestanden.
+Uitvoerbestanden zijn gewoonlijk PDF (om te printen of te
+bekijken), MIDI (om af te spelen), en PNG (for online
+gebruik). LilyPond-invoerbestanden zijn gewone
+tekstbestanden.
Dit is een voorbeeld van een eenvoudig invoerbestand:
}
@end lilypond
-@warning{Noten en liedteksten in LilyPond invoer moeten altijd binnen
-@w{@strong{@{ accolades @}}} staan. Om ambiguïteit te voorkomen moeten
-deze accolades altijd los staan, d.w.z. omgeven zijn door witruimte, of
-aan het begin of einde van een regel staan. In sommige voorbeelden in
-deze handleiding zijn ze weggelaten, maar vergeet ze niet te gebruiken
-in je eigen muziek! Voor meer informatie over hoe voorbeelden worden
-afgebeeld in deze handleiding, zie @ref{Het lezen van de
-handleidingen}.}
+@warning{Noten en liedteksten in LilyPond invoer moeten
+altijd binnen @w{@strong{@{ accolades @}}} staan. Om
+ambiguïteit te voorkomen moeten deze accolades altijd los
+staan, d.w.z. omgeven zijn door witruimte, of aan het begin
+of einde van een regel staan. In sommige voorbeelden in
+deze handleiding zijn ze weggelaten, maar vergeet ze niet te
+gebruiken in je eigen muziek! Voor meer informatie over hoe
+voorbeelden worden afgebeeld in deze handleiding, zie
+@ref{Het lezen van de handleidingen}.}
-LilyPond-invoer is @strong{hoofdlettergevoelig}. @w{@code{@{ c d e @}}}
-is geldige invoer; @w{@code{@{ C D E @}}} zal een foutmelding geven.
+LilyPond-invoer is @strong{hoofdlettergevoelig}.
+@w{@code{@{ c d e @}}} is geldige invoer; @w{@code{@{ C D E
+@}}} zal een foutmelding geven.
@smallspace
@cindex muziek weergeven
@cindex tekst-editors
-Hoe je uitvoer produceert, is afhankelijk van je operating systeem en
-van de programma's die je gebruikt.
+Hoe je uitvoer produceert, is afhankelijk van je operating
+systeem en van de programma's die je gebruikt.
@itemize
@end itemize
-Er zijn verscheidene andere tekst-editors beschikbaar met specifieke
-LilyPond-ondersteuning. Voor meer informatie, zie @rweb{Eenvoudiger
-bewerken}.
+Er zijn verscheidene andere tekst-editors beschikbaar met
+specifieke LilyPond-ondersteuning. Voor meer informatie,
+zie @rweb{Eenvoudiger bewerken}.
-@warning{Als je LilyPond voor de allereerste keer draait, kan dat een
-minuut of twee duren omdat alle systeemfonts eerst moeten worden
-geanalyseerd. De volgende keer draait LilyPond veel sneller!}
+@warning{Als je LilyPond voor de allereerste keer draait,
+kan dat een minuut of twee duren omdat alle systeemfonts
+eerst moeten worden geanalyseerd. De volgende keer draait
+LilyPond veel sneller!}
@node MacOS X
@translationof How to write input files
@section Het schrijven van invoerbestanden
-Deze paragraaf introduceert de LilyPond basissyntax om je op weg te
-helpen bij het schrijven van invoerbestanden.
+Deze paragraaf introduceert de LilyPond basissyntax om je op
+weg te helpen bij het schrijven van invoerbestanden.
@menu
* Eenvoudige notatie::
@cindex eenvoudige notatie
@cindex notatie, eenvoudig
-LilyPond kan bepaalde notatie-elementen automatisch toevoegen. In het
-volgende voorbeeld hebben we slechts vier toonhoogten ingevoerd, maar
-LilyPond heeft een muzieksleutel, een maatsoort, en nootlengtes
-toegevoegd.
+LilyPond kan bepaalde notatie-elementen automatisch
+toevoegen. In het volgende voorbeeld hebben we slechts vier
+toonhoogten ingevoerd, maar LilyPond heeft een
+muzieksleutel, een maatsoort, en nootlengtes toegevoegd.
@lilypond[verbatim,quote]
{
@end lilypond
@noindent
-Dit gedrag kan worden veranderd, maar in de meeste gevallen zijn deze
-automatische waarden heel handig.
+Dit gedrag kan worden veranderd, maar in de meeste gevallen
+zijn deze automatische waarden heel handig.
@subheading Toonhoogten
@rglos{accidental}.
De meest eenvoudige manier voor het invoeren van noten is de
-@code{\relative} modus. In deze modus wordt het octaaf automatisch
-gekozen door de aanname dat een opvolgende noot altijd zo dicht mogelijk
-bij de vorige noot geplaatst moet worden, d.w.z., hij wordt geplaatst in
-het octaaf dat binnen drie notenbalk-ruimtes ten opzichte van de vorige
-noot valt. We beginnen met het invoeren van het meest elementaire stuk
-muziek, een @notation{toonladder}, waarin elke noot precies één
-notenbalk-ruimte hoger is dan de vorige noot.
+@code{\relative} modus. In deze modus wordt het octaaf
+automatisch gekozen door de aanname dat een opvolgende noot
+altijd zo dicht mogelijk bij de vorige noot geplaatst moet
+worden, d.w.z., hij wordt geplaatst in het octaaf dat binnen
+drie notenbalk-ruimtes ten opzichte van de vorige noot valt.
+We beginnen met het invoeren van het meest elementaire stuk
+muziek, een @notation{toonladder}, waarin elke noot precies
+één notenbalk-ruimte hoger is dan de vorige noot.
@lilypond[verbatim,quote]
% zet het beginpunt op de centrale C
}
@end lilypond
-De eerste noot is de @notation{centrale C}. Elke volgende noot wordt zo
-dicht mogelijk geplaatst ten op zichte van de vorige noot -- of anders
-gezegd, de eerste @code{c} is de C het dichtst bij de centrale C. Die
-wordt gevolgd door dichtstbijzijnde D ten opzichte van de vorige noot.
-We kunnen melodieën maken die grotere intervallen hebben, nog steeds
-uitsluitend gebruikmakend van de {\relative} modus:
+De eerste noot is de @notation{centrale C}. Elke volgende
+noot wordt zo dicht mogelijk geplaatst ten op zichte van de
+vorige noot -- of anders gezegd, de eerste @code{c} is de C
+het dichtst bij de centrale C. Die wordt gevolgd door
+dichtstbijzijnde D ten opzichte van de vorige noot. We
+kunnen melodieën maken die grotere intervallen hebben, nog
+steeds uitsluitend gebruikmakend van de {\relative} modus:
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c' {
@end lilypond
@noindent
-De eerste noot van de melodie hoeft niet te beginnen met de noot die de
-begintoonhoogte aangeeft. In bovenstaand voorbeeld is de eerste
-noot -- de @code{d} -- de dichtstbijzijnde D bij de centrale C.
+De eerste noot van de melodie hoeft niet te beginnen met de
+noot die de begintoonhoogte aangeeft. In bovenstaand
+voorbeeld is de eerste noot -- de @code{d} -- de
+dichtstbijzijnde D bij de centrale C.
-Door het toevoegen (of weghalen) van apostrofs @code{'} of komma's
-@code{,} van het @code{@w{\relative c' @{}} commando, kunnen we
-het beginoctaaf veranderen:
+Door het toevoegen (of weghalen) van apostrofs @code{'} of
+komma's @code{,} van het @code{@w{\relative c'
+@{}}-commando, kunnen we het beginoctaaf veranderen:
@lilypond[verbatim,quote]
% één octaaf boven de centrale C
}
@end lilypond
-Relatieve modus kan aanvankelijk wat verwarrend zijn, maar het is de
-eenvoudigste manier om melodieën in te voeren. Laten we eens kijken hoe
-het uitrekenen van relatieve afstanden in de praktijk werkt. Beginnend
-met een B, die in de vioolsleutel op de middelste lijn staat, kan je een
-C, D en E bereiken binnen 3 notenbalk-ruimten omhoog, een een A, G en F
-binnen 3 notenbalk-ruimten omlaag. Dus als de noot na een B een C, D of
-E is, wordt aangenomen dat die hoger is dan de B, en van een A, G of F
-wordt aangenomen dat hij lager is.
+Relatieve modus kan aanvankelijk wat verwarrend zijn, maar
+het is de eenvoudigste manier om melodieën in te voeren.
+Laten we eens kijken hoe het uitrekenen van relatieve
+afstanden in de praktijk werkt. Beginnend met een B, die in
+de vioolsleutel op de middelste lijn staat, kan je een C, D
+en E bereiken binnen 3 notenbalk-ruimten omhoog, een een A,
+G en F binnen 3 notenbalk-ruimten omlaag. Dus als de noot
+na een B een C, D of E is, wordt aangenomen dat die hoger is
+dan de B, en van een A, G of F wordt aangenomen dat hij
+lager is.
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c'' {
}
@end lilypond
-Precies hetzelfde gebeurt als een van deze noten verhoogd of verlaagd is
-met een kruis of mol. @notation{Toevallige tekens} worden
-@strong{volledig genegeerd} in de berekening van de relatieve positie.
-Exact dezelfde notenbalkruimte-telling wordt gedaan voor een noot op
+Precies hetzelfde gebeurt als een van deze noten verhoogd of
+verlaagd is met een kruis of mol. @notation{Toevallige
+tekens} worden @strong{volledig genegeerd} in de berekening
+van de relatieve positie. Exact dezelfde
+notenbalkruimte-telling wordt gedaan voor een noot op
willekeurig welke andere plaats op de notenbalk.
-Om intervallen te gebruiken die groter zijn dan drie notenbalk-ruimten,
-kunnen we het @notation{octaaf} verhogen door een apostrof @code{'} (of
-enkel aanhalingsteken) aan de notenaam toe te voegen. We kunnen het
-octaaf verlagen door een komma @code{,} aan de notenaam toe toe voegen.
+Om intervallen te gebruiken die groter zijn dan drie
+notenbalk-ruimten, kunnen we het @notation{octaaf} verhogen
+door een apostrof @code{'} (of enkel aanhalingsteken) aan de
+notenaam toe te voegen. We kunnen het octaaf verlagen door
+een komma @code{,} aan de notenaam toe toe voegen.
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c'' {
@end lilypond
@noindent
-Voor het veranderen van een noot met twee (of meer!) octaven gebruiken
-we meerdere @code{''} of @code{,,} -- maar let op dat je twee enkele
-apostrofs of aanhalingstekens gebruikt @code{''} en niet één dubbel
-aanhalingsteken @code{"}@tie{}! De beginwaarde in @code{@w{\relative
-c'}} kan ook op deze manier worden veranderd.
+Voor het veranderen van een noot met twee (of meer!) octaven
+gebruiken we meerdere @code{''} of @code{,,} -- maar let op
+dat je twee enkele apostrofs of aanhalingstekens gebruikt
+@code{''} en niet één dubbel aanhalingsteken @code{"}@tie{}!
+De beginwaarde in @code{@w{\relative c'}} kan ook op deze
+manier worden veranderd.
@c " - keeps quotes in order for context-sensitive editor -td
-@subheading Lengten (ritmen)
+@subheading Nootlengten (ritmen)
@cindex nootlengten
@cindex lengten
@rglos{whole note}, @rglos{half note}, @rglos{quarter note},
@rglos{dotted note}.
-De @notation{lengte} van een noot wordt aangegeven door een nummer na de
-notenaam: @code{1} voor een @notation{hele noot}, @code{2} voor een
-@notation{halve noot}, @code{4} voor een @notation{kwartnoot}
-enzovoorts. @notation{Waardestrepen} worden automatisch toegevoegd.
+De @notation{lengte} van een noot wordt aangegeven door een
+getal na de notenaam: @code{1} voor een @notation{hele
+noot}, @code{2} voor een @notation{halve noot}, @code{4}
+voor een @notation{kwartnoot} enzovoorts.
+@notation{Waardestrepen} worden automatisch toegevoegd.
-Als je geen lengte aangeeft, word te vorige lengte ook gebruikt voor de
-volgende noot. De lengte van de eerste noot is standaard een kwartnoot.
+Als je geen lengte aangeeft, word te vorige lengte ook
+gebruikt voor de volgende noot. De lengte van de eerste
+noot is standaard een kwartnoot.
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c'' {
}
@end lilypond
-Voor het maken van @notation{gepuncteerde noten} voeg je een punt
-@code{.} toe aan het lengte-nummer. De lengte van een gepuncteerde noot
-moet expliciet worden aangegeven (d.w.z., altijd ook met een nummer).
+Voor het maken van @notation{gepuncteerde noten} voeg je een
+punt @code{.} toe aan het lengte-getal. De lengte van een
+gepuncteerde noot moet expliciet worden aangegeven (d.w.z.,
+altijd ook met een getal).
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c'' {
Terminologie: @rglos{rest}.
-Een @notation{rust} voer je in net zoals een noot met de naam
-@code{r}@tie{}:
+Een @notation{rust} voer je in net zoals een noot met de
+naam @code{r}@tie{}:
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c'' {
Terminologie: @rglos{time signature}.
-De @notation{maatsoort} kun je aangeven met het @code{\time} commando:
+De @notation{maatsoort} kun je aangeven met het @code{\time}
+commando:
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c'' {
Terminologie: @rglos{clef}.
-De @notation{sleutel} kun je aangeven met het @code{\clef} commando:
+De @notation{sleutel} kun je aangeven met het @code{\clef}
+commando:
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c' {
@subheading Alles samen
-Hier is een klein voorbeeld dat al deze onderdelen samen toont:
+Hier is een klein voorbeeld dat al deze onderdelen samen
+toont:
@lilypond[verbatim,quote]
\relative c, {
@funindex %
@funindex %@{ ... %@}
-LilyPond-invoerbestanden lijken op broncodebestanden van de meest
-gebruikte programmeertalen. Ze bevatten een versie-uitdrukking, zijn
-hoofdlettergevoelig, en witruimte wordt grotendeels genegeerd.
-Expressies worden gevormd met accolades @{ @}, en kommentaren worden
-aangegeven met @code{%} of @w{@code{%@{ ... %@}}}.
+LilyPond-invoerbestanden lijken op broncodebestanden van de
+meest gebruikte programmeertalen. Ze bevatten een
+versie-uitdrukking, zijn hoofdlettergevoelig, en witruimte
+wordt grotendeels genegeerd. Expressies worden gevormd met
+accolades @{ @}, en commentaren worden aangegeven met
+@code{%} of @w{@code{%@{ ... %@}}}.
-Als de vorige alinea totale onzin lijkt, geen probleem! We leggen
-hieronder uit wat al deze termen betekenen:
+Als de vorige alinea totale onzin lijkt, geen probleem! We
+leggen hieronder uit wat al deze termen betekenen:
@itemize
@item
@strong{Versie-uitdrukking}:
-Elk LilyPond-bestand zou een versie-uitdrukking moeten hebben. Een
-versie-uitdrukking is een regel die aangeeft voor welke versie van
-LilyPond het bestand is geschreven, zoals in onderstaand voorbeeld:
+Elk LilyPond-bestand zou een versie-uitdrukking moeten
+hebben. Een versie-uitdrukking is een regel die aangeeft
+voor welke versie van LilyPond het bestand is geschreven,
+zoals in onderstaand voorbeeld:
@example
\version "@w{@version{}}"
@end example
-De versie-uitdrukking wordt altijd helemaal bovenin het LilyPond-bestand
-gezet.
+De versie-uitdrukking wordt altijd helemaal bovenin het
+LilyPond-bestand gezet.
-Er zijn twee redenen waarom de versie-uitdrukking belangrijk is. Ten
-eerste maakt het een automatische update van het invoerbestand mogelijk
-voor wanneer de syntax van een nieuwere LilyPond-versie verandert. Ten
-tweede geeft het de LilyPond-versie aan die nodig is om het bestand te
+Er zijn twee redenen waarom de versie-uitdrukking belangrijk
+is. Ten eerste maakt het een automatische update van het
+invoerbestand mogelijk voor wanneer de syntax van een
+nieuwere LilyPond-versie verandert. Ten tweede geeft het de
+LilyPond-versie aan die nodig is om het bestand te
compileren.
-Als de versie-uitdrukking wordt weggelaten uit een invoerbestand, zal
-LilyPond een waarschuwing geven tijdens het compileren van het bestand.
+Als de versie-uitdrukking wordt weggelaten uit een
+invoerbestand, zal LilyPond een waarschuwing geven tijdens
+het compileren van het bestand.
@item
@strong{Hoofdlettergevoelig}:
het maakt uit of je een letter als kleine letter typt (bijv.
-@w{@code{a, b, s, t}}) of als hoofdletter (bijv. @w{@code{A, B, S, T}}).
-Noten zijn met een kleine letter: @w{@code{@{ c d e @}}} is geldige invoer;
-@w{@code{@{ C D E @}}} geeft een foutmelding.
+@w{@code{a, b, s, t}}) of als hoofdletter (bijv. @w{@code{A,
+B, S, T}}). Noten zijn met een kleine letter: @w{@code{@{ c
+d e @}}} is geldige invoer; @w{@code{@{ C D E @}}} geeft een
+foutmelding.
@item
@strong{Witeruimteongevoelig}:
-heet maakt niet uit hoeveel spaties (of tabs of nieuwe regels) je invoegt.
-@w{@code{@{ c d e @}}} betekent hetzelfde als
-@w{@code{@{ c @tie{}} @tie{} @tie{} d e @}} en als:
+het maakt niet uit hoeveel spaties (of tabs of nieuwe
+regels) je invoegt. @w{@code{@{ c d e @}}} betekent
+hetzelfde als @w{@code{@{ c @tie{}} @tie{} @tie{} d e @}} en
+als:
@example
@{ c d
@end example
@noindent
-Het laatste voorbeeld leest natuurlijk erg lastig. Een goede vuistregel
-is om blokken code in te springen met een tab of twee spaties:
+Het laatste voorbeeld leest natuurlijk erg lastig. Een
+goede vuistregel is om blokken code in te springen met een
+tab of twee spaties:
@example
@{
@}
@end example
-Echter, vele syntactische elementen @emph{moeten} van elkaar gescheiden
-worden door witruimte. Anders gezegd, witruimte kan altijd worden
-@emph{ingevoegd}, maar niet altijd worden @emph{weggehaald}. Omdat
-ontbrekende witruimte voor vreemde foutmeldingen kan zorgen, is het
-verstandig altijd witruimte te gebruiken voor en na elk syntactisch
-element, bijvoorbeeld, voor en na elke accolade.
+Echter, vele syntactische elementen @emph{moeten} van elkaar
+gescheiden worden door witruimte. Anders gezegd, witruimte
+kan altijd worden @emph{ingevoegd}, maar niet altijd worden
+@emph{weggehaald}. Omdat ontbrekende witruimte voor vreemde
+foutmeldingen kan zorgen, is het verstandig altijd witruimte
+te gebruiken voor en na elk syntactisch element,
+bijvoorbeeld, voor en na elke accolade.
@item
@strong{Uitdrukkingen}:
-
-om elk stuk LilyPond-invoer moeten @strong{@{ accolades @}} heen staan.
-Deze haakjes vertellen LilyPond dat de invoer een enkele
-muziekuitdrukking is, net als de haakjes @code{()} bij wiskunde. De
-accolades moeten altijd los staan, d.w.z. omgeven zijn door witruimte,
-of aan het begin of einde van een regel staan om ambiguïteiten te
-voorkomen.
-
-Een LilyPond-commando gevolgd door een enkele uitdrukkin tussen accolades (zoals
-@w{@code{\relative @{ @}}}) telt ook als een enkele muziekuitdrukking.
-
-@cindex kommentaren
+om elk stuk LilyPond-invoer moeten @strong{@{ accolades @}}
+heen staan. Deze haakjes vertellen LilyPond dat de invoer
+een enkele muziekuitdrukking is, net als de haakjes
+@code{()} bij wiskunde. De accolades moeten altijd los
+staan, d.w.z. omgeven zijn door witruimte, of aan het begin
+of einde van een regel staan om ambiguïteiten te voorkomen.
+
+Een LilyPond-commando gevolgd door een enkele uitdrukking
+tussen accolades (zoals @w{@code{\relative @{ @}}}) telt ook
+als een enkele muziekuitdrukking.
+
+@cindex commentaren
@cindex regercommentaar
@cindex blokcommentaar
@item
-@strong{Kommentaren}:
-
-een commentaar is een opmerking voor de lezer van de muziekinvoer; het
-wordt genegeerd tijdens het verwerken, dus het heeft geen effect op de
-geprinte uitvoer. Er zijn twee soorten commentaar. Het procentteken
-@code{%} markeert het begin van een regelcommentaar; alles na een @code{%} op
-die regel wordt genegeerd. Een regelcommentaar wordt altijd @emph{boven}
-de regel geplaatst waar hij bij hoort.
+@strong{Commentaren}:
+een commentaar is een opmerking voor de lezer van de
+muziekinvoer; het wordt genegeerd tijdens het verwerken, dus
+het heeft geen effect op de geprinte uitvoer. Er zijn twee
+soorten commentaar. Het procentteken @code{%} markeert het
+begin van een regelcommentaar; alles na een @code{%} op die
+regel wordt genegeerd. Een regelcommentaar wordt altijd
+@emph{boven} de regel geplaatst waar hij bij hoort.
@example
a4 a a a
b2 b
@end example
-Een blokcommentaar markeert een heel stuk van de muziekinvoer als
-commentaar. Alles wat tussen @code{%@{} en @code{%@}} staat, wordt
-genegeerd. Echter, blockcommentaren kunnen niet worden ge@q{nest}. Dat
-betekent dat je een blokcommentaar niet binnen een ander blokcommentaar
-kunt zetten. Als je dat toch probeert, zal de eerste @code{%@}}
-@emph{beide} blokcommentaren sluiten. Het volgende fragment toont
-het gebruik van commentaren:
+Een blokcommentaar markeert een heel stuk van de
+muziekinvoer als commentaar. Alles wat tussen @code{%@{} en
+@code{%@}} staat, wordt genegeerd. Echter, blockcommentaren
+kunnen niet worden ge@q{nest}. Dat betekent dat je een
+blokcommentaar niet binnen een ander blokcommentaar kunt
+zetten. Als je dat toch probeert, zal de eerste @code{%@}}
+@emph{beide} blokcommentaren sluiten. Het volgende fragment
+toont het gebruik van commentaren:
@example
% noten voor twinkle twinkle volgen
@translationof How to read the manuals
@section Het lezen van de handleidingen
-Deze paragraaf laat zien hoe je de documentatie efficient kunt lezen,
-en introduceert enkele nuttige interactieve functies die beschikbaar
-zijn in de online-versie.
+Deze paragraaf laat zien hoe je de documentatie efficient
+kunt lezen, en introduceert enkele nuttige interactieve
+functies die beschikbaar zijn in de online-versie.
@menu
* Weggelaten materiaal::
@cindex bouwen van bestanden, tips
@cindex bestanden, tips om te maken
-LilyPond-invoer moet tussen @{ @}-tekens of @code{@w{\relative c'' @{
-... @}}} staan, zoals we gezien hebben in @ref{Werken met
-invoerbestanden}. Vanaf nu zullen we dit weglaten uit de meeste
-voorbeelden in de handleiding. Als je die voorbeelden wilt gebruiken,
-kun je you de getoonde invoer kopiëren en plakken, maar je @strong{moet}
+LilyPond-invoer moet tussen @{ @}-tekens of
+@code{@w{\relative c'' @{ ... @}}} staan, zoals we gezien
+hebben in @ref{Werken met invoerbestanden}. Vanaf nu zullen
+we dit weglaten uit de meeste voorbeelden in de handleiding.
+Als je die voorbeelden wilt gebruiken, kun je you de
+getoonde invoer kopiëren en plakken, maar je @strong{moet}
zelf wel @code{@w{\relative c'' @{ @}}} toevoegen, dus:
@example
@}
@end example
-Waarom laten we die accolades weg? De meeste voorbeelden in deze
-handleiding kunnen midden in een langer stuk muziek worden ingevoegd.
-Bij zulke voorbeelden is het onzinnig om @code{@w{\relative c'' @{ @}}}
-toe te voegen -- je moet een @code{\relative} niet binnen een ander
-@code{\relative} zetten! Als we @code{@w{\relative c'' @{ @}}} om elk
-voorbeeld heen zouden zetten, zou je een klein documentatievoorbeeld
-niet zomaar kunnen kopiëren en in een langer stuk kunnen plakken. De
-meeste mensen willen materiaal toevoegen aan een bestaand stuk, dus
-zorgen we dat de handleiding daarvoor het meest geschikt is.
+Waarom laten we die accolades weg? De meeste voorbeelden in
+deze handleiding kunnen midden in een langer stuk muziek
+worden ingevoegd. Bij zulke voorbeelden is het onzinnig om
+@code{@w{\relative c'' @{ @}}} toe te voegen -- je moet een
+@code{\relative} niet binnen een ander @code{\relative}
+zetten! Als we @code{@w{\relative c'' @{ @}}} om elk
+voorbeeld heen zouden zetten, zou je een klein
+documentatievoorbeeld niet zomaar kunnen kopiëren en in een
+langer stuk kunnen plakken. De meeste mensen willen
+materiaal toevoegen aan een bestaand stuk, dus zorgen we dat
+de handleiding daarvoor het meest geschikt is.
Verder moet elk LilyPond-bestand eigenlijk ook een
-@code{@bs{}version}-uitdrukking hebben. Omdat de voorbeelden in de
-handleidingen fragmenten zijn, en geen volledige bestanden, wordt
-de @code{@bs{}version}-uitdrukking weggelaten. Maar je zou er
-een gewoonte van moeten maken ze in je bestanden op te nemen.
+@code{@bs{}version}-uitdrukking hebben. Omdat de
+voorbeelden in de handleidingen fragmenten zijn, en geen
+volledige bestanden, wordt de
+@code{@bs{}version}-uitdrukking weggelaten. Maar je zou er
+een gewoonte van moeten maken ze in je bestanden op te
+nemen.
@node Klikbare voorbeelden
@translationof Clickable examples
@subsection Klikbare voorbeelden
-@warning{Deze functie is uitsluitend beschikbaar in de HTML-handleidingen.}
+@warning{Deze functie is uitsluitend beschikbaar in de
+HTML-handleidingen.}
-Veel mensen leren programma's door te proberen en er wat mee te prutsen.
-Dat kan ook goed met LilyPond. Als je op een afbeelding in de HTML-versie
-van deze handleiding klikt, zie je de exacte LilyPond-invoer die gebruikt
-is om die afbeelding te genereren. Probeer het maar met deze afbeelding:
+Veel mensen leren programma's door te proberen en er wat mee
+te prutsen. Dat kan ook goed met LilyPond. Als je op een
+afbeelding in de HTML-versie van deze handleiding klikt, zie
+je de exacte LilyPond-invoer die gebruikt is om die
+afbeelding te genereren. Probeer het maar met deze
+afbeelding:
@c no verbatim here
@lilypond[quote]
}
@end lilypond
-Door het knippen en plakken van het gehele @qq{ly snippet}-gedeelte, heb
-je een sjabloon om je experiment mee te beginnen. Om precies dezelde
-uitvoer te krijgen (inclusief regelbreedte en alles), kopiëer alles
-vanaf @qq{Start cut-&-pastable section} tot aan het einde van het
+Door het knippen en plakken van het gehele @qq{ly
+snippet}-gedeelte, heb je een sjabloon om je experiment mee
+te beginnen. Om precies dezelde uitvoer te krijgen
+(inclusief regelbreedte en alles), kopiëer alles vanaf
+@qq{Start cut-&-pastable section} tot aan het einde van het
bestand.
@translationof Overview of manuals
@subsection Overzicht van handleidingen
-Er is veel documentatie voor LilyPond. Nieuwe gebruikers weten soms
-niet helemaal wat ze nu wel en niet zouden moeten lezen, en soms slaan
-ze essentiële delen over.
+Er is veel documentatie voor LilyPond. Nieuwe gebruikers
+weten soms niet helemaal wat ze nu wel en niet zouden moeten
+lezen, en soms slaan ze essentiële delen over.
-@warning{Sla liever geen belangrjke delen van de documentatie over. Dat
-maakt het veel lastiger vinden om het vervolg te begrijpen.}
+@warning{Sla liever geen belangrjke delen van de
+documentatie over. Dat maakt het veel lastiger vinden om
+het vervolg te begrijpen.}
@itemize
@item
-@strong{Voordat je ook maar @emph{iets}} probeert: lees uit de
-Beginnershandleiding het @ref{Leerboek}, en @ref{Algemene notatie}. Als
-je muziektermen tegenkomt die je niet herkent, zoek ze dan op in de
-@rglosnamed{Top, Terminologie}.
+@strong{Voordat je ook maar @emph{iets}} probeert: lees uit
+de Beginnershandleiding het @ref{Leerboek}, en @ref{Algemene
+notatie}. Als je muziektermen tegenkomt die je niet
+herkent, zoek ze dan op in de @rglosnamed{Top,
+Terminologie}.
@item
-@strong{Voordat je een heel muziekstuk probeert te schrijven}: lees uit
-de Beginnershandleiding de @ref{Fundamentale concepten}. Daarna wil je
-wellicht de relevante delen van de @rusernamed{Top, Notatiehandleiding}
+@strong{Voordat je een heel muziekstuk probeert te
+schrijven}: lees uit de Beginnershandleiding de
+@ref{Fundamental concepts}. Daarna wil je wellicht de
+relevante delen van de @rusernamed{Top, Notatiehandleiding}
bekijken.
@item
-@strong{Voordat je de standaarduitvoer probeert te veranderen}: lees uit
-de Beginnershandleiding over @ref{Uitvoerverfijningen}.
+@strong{Voordat je de standaarduitvoer probeert te
+veranderen}: lees uit de Beginnershandleiding over
+@ref{Tweaking output}.
@item
@strong{Voordat je een groot project begint}: lees uit de
-Gebruikershandleiding @rprogram{Suggestions for writing files}.
+Gebruikershandleiding @rprogram{Suggestions for writing
+files}.
@end itemize
@end ifnothtml
+@macro docMain
+@cartouche
+Voor meer informatie over waar deze handleiding in de rest van de
+documentatie past, of over het lezen van deze handleiding in andere
+formaten, zie @rweb{Handleidingen}.
+
+Mocht je een handleiding missen, de volledige documentatie is altijd te
+vinden op @w{@uref{http://@/www@/.lilypond@/.org/}}.
+@end cartouche
+@end macro
+
+
+@macro lilyTitlePage{TITLE}
+@c This produces the unified index
+@syncodeindex fn cp
+@syncodeindex vr cp
+
+
+@c ***** Copyright stuff *****
+@ifset FDL
+@copying
+@copyrightDeclare
+
+@emph{The translation of the following copyright notice is provided
+for courtesy to non-English speakers, but only the notice in English
+legally counts.}
+
+@emph{De vertaling van onderstaande copyright voorwaarden wordt gegeven
+ter oriëntering voor niet-Engelstalige lezers. Juridisch gezien is
+echter uitsluitend de engelstalige versie rechtsgeldig.}
+
+@c van http://nl.wiktionary.org/wiki/WikiWoordenboek:GNU-licentie_voor_vrije_documentatie_in_het_Nederlands
+@quotation
+Toestemming wordt verleend tot het kopiëren, verspreiden en/of wijzigen
+van dit document onder de bepalingen van de GNU Vrije Documentatie
+Licentie, versie 1.1 of iedere latere versie uitgegeven door de Free
+Software Foundation; zonder Invariante Secties, zonder Omslagteksten
+voor de Voorkant en zonder Omslagteksten voor de Achterkant. Een kopie
+van de licentie is opgenomen in de sectie getiteld ``GNU Vrije
+Documentatie Licentie''.
+
+@end quotation
+
+@quotation
+Permission is granted to copy, distribute and/or modify this document
+under the terms of the GNU Free Documentation License, Version 1.1
+or any later version published by the Free Software Foundation;
+with no Invariant Sections.
+A copy of the license is included in the section entitled ``GNU
+Free Documentation License''.
+@end quotation
+@end copying
+@end ifset
+
+@ifclear FDL
+@copying
+This document has been placed in the public domain.
+@end copying
+@end ifclear
+
+
+@c ***** Title page *****
+@ifnottex
+@node Top
+@top LilyPond -- \TITLE\
+
+@cartouche
+@manualIntro{}
+@end cartouche
+@end ifnottex
+
+@finalout
+
+@titlepage
+@title LilyPond
+@subtitle Het muziekprogramma
+@titlefont{\TITLE\}
+@author Het LilyPond ontwikkelteam
+
+@vskip 60pt
+
+@cartouche
+@manualIntro{}
+@end cartouche
+
+@vskip 40pt
+
+@docMain{}
+
+@vskip 0pt plus 1filll
+
+@insertcopying
+
+Voor LilyPond versie @version{}
+@end titlepage
+
+@end macro
@c ***** Headings in a doc subsection *****
-@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; -*-
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; fill-column: 60 -*-
@ignore
Translation of GIT committish: e70e5efa2ea3726202bb2114451c9af444814dca
@include included/generating-output.itexi
@macro warningTextBased
-@warning{LilyPond is een @strong{tekstgebaseerd} muzieknotatieprogramma;
-in bepaalde opzichten lijkt LilyPond meer op een programmeertaal dan op
-een grafisch muziekprogramma. Voordat je LilyPond download, lees liever
+@warning{LilyPond is een @strong{tekstgebaseerd}
+muzieknotatieprogramma; in bepaalde opzichten lijkt LilyPond
+meer op een programmeertaal dan op een grafisch
+muziekprogramma. Voordat je LilyPond download, lees liever
eerst over onze @ref{Tekstinvoer}.}
@end macro
@subheading Software licentie
-LilyPond is uitgegeven onder de
-@ref{GPL, GNU General Public License} (GNU Algemene Publieke Licentie).
+LilyPond is uitgegeven onder de @ref{GPL, GNU General Public
+License} (GNU Algemene Publieke Licentie).
@divEnd
@divClass{column-center-top}
@subheading Generieke pakketten of distributie-specifieke pakketten?
-Veel distributies leveren LilyPond mee als onderdeel van hun normale
-software-pakketsysteem. Zo'n LilyPond-pakket is eenvoudiger te
-installeren en verwijderen dan een generiek pakket, maar het kan een
-verouderde versie zijn. Als je een generiek pakket wilt gebruiken,
-verwijder dan liever eerst de officiële versie van je systeem met het
-normale pakketbeheer van je distributie (softwarecentrum). Zie de
-documentatie van je distributie voor hoe je het pakketbeheer of
-softwarecentrum gebruikt.
+Veel distributies leveren LilyPond mee als onderdeel van hun
+normale software-pakketsysteem. Zo'n LilyPond-pakket is
+eenvoudiger te installeren en verwijderen dan een generiek
+pakket, maar het kan een verouderde versie zijn. Als je een
+generiek pakket wilt gebruiken, verwijder dan liever eerst
+de officiële versie van je systeem met het normale
+pakketbeheer van je distributie (softwarecentrum). Zie de
+documentatie van je distributie voor hoe je het pakketbeheer
+of softwarecentrum gebruikt.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Distributie-specifieke pakketten
-Gebruik het pakketbeheer (softwarecentrum) van je distributie
-voor het upgraden naar deze versies.
+Gebruik het pakketbeheer (softwarecentrum) van je
+distributie voor het upgraden naar deze versies.
@itemize
@divClass{column-left-top}
@subheading Uitvoeren op de commandoregel
-@warning{Als je liever de GUI gebruikt, sla deze instructies dan over.}
+@warning{Als je liever de GUI gebruikt, sla deze instructies
+dan over.}
@subsubheading MacOS X op de commandoregel
-De handigste manier om LilyPond scripts uit te voeren is door middel van
-het maken van je eigen @qq{hulp}scripts.
+De handigste manier om LilyPond scripts uit te voeren is
+door middel van het maken van je eigen @qq{hulp}scripts.
@enumerate
@item
Maak gelijksoortige bestanden @command{lilypond-book},
-@command{convert-ly}, en andere scripts die je wilt gebruiken, door het
-commando @command{bin/lilypond} te vervangen met
-@command{bin/convert-ly} (of een andere programmanaam).
+@command{convert-ly}, en andere scripts die je wilt
+gebruiken, door het commando @command{bin/lilypond} te
+vervangen met @command{bin/convert-ly} (of een andere
+programmanaam).
@item
@item
Voeg nu deze map toe aan je pad. Wijzig het bestand genaamd
-@code{.profile} in je persoonlijke map (of maak nieuw aan) zodat
-het bevat
+@code{.profile} in je persoonlijke map (of maak nieuw aan)
+zodat het bevat
@example
export PATH=$PATH:~/bin
@subsubheading Afzonderlijke scripts uitvoeren
-De scripts --- zoals @command{lilypond-book}, @command{convert-ly},
-@command{abc2ly}, en zelfs @command{lilypond} zelf --- worden
-meegeleverd met het @code{.app} bestand voor MacOS@tie{}X.
+De scripts --- zoals @command{lilypond-book},
+@command{convert-ly}, @command{abc2ly}, en zelfs
+@command{lilypond} zelf --- worden meegeleverd met het
+@code{.app} bestand voor MacOS@tie{}X.
-Scripts kunnen ook worden uitgevoerd op de commandoregel door
-ze direct aan te roepen:
+Scripts kunnen ook worden uitgevoerd op de commandoregel
+door ze direct aan te roepen:
@example
@var{pad/naar}/LilyPond.app/Contents/Resources/bin/lilypond
@enumerate
@item
-Zoek het gedownloade bestand en dubbelklik het om het te installeren.
-Volg de instructies op die de installer je geeft; wij raden je aan alle
-installatiekeuzes aangevinkt te laten en de standaard aangegeven locatie
-te gebruiken. Klik op de @q{Finish} knop als de installer klaar is.
-LilyPond is nu geïnstalleerd.
+Zoek het gedownloade bestand en dubbelklik het om het te
+installeren. Volg de instructies op die de installer je
+geeft; wij raden je aan alle installatiekeuzes aangevinkt te
+laten en de standaard aangegeven locatie te gebruiken. Klik
+op de @q{Finish} knop als de installer klaar is. LilyPond
+is nu geïnstalleerd.
@end enumerate
@enumerate
@item
-Zoek de LilyPond map in het menu @q{Start} en klik op het @q{Uninstall}
-ikoon. Klik op de @q{Finish} knop als de uninstaller klaar is.
+Zoek de LilyPond map in het menu @q{Start} en klik op het
+@q{Uninstall} ikoon. Klik op de @q{Finish} knop als de
+uninstaller klaar is.
@item
-Ofwel vanuit het Configuratiescherm, kies Programma's en onderdelen,
-zoek en selecteer LilyPond en kies de optie verwijderen/wijzigen. Klik
-op de @q{Finish} knop als de uninstaller klaar is.
+Ofwel vanuit het Configuratiescherm, kies Programma's en
+onderdelen, zoek en selecteer LilyPond en kies de optie
+verwijderen/wijzigen. Klik op de @q{Finish} knop als de
+uninstaller klaar is.
@end enumerate
@divClass{column-left-top}
@subheading Uitvoeren op de commandoregel
-@warning{Als je liever de GUI gebruikt, sla deze instructies dan over.}
+@warning{Als je liever de GUI gebruikt, sla deze instructies
+dan over.}
@subsubheading Windows on the command line
I don't have English version of Windows.
@end ignore
-De handigste manier om LilyPond uit te voeren is door de map die
-de LilyPond programmabestanden bevat, toe te voegen aan de
-omgevingsvariabele
-@qq{Path}.
+De handigste manier om LilyPond uit te voeren is door de map
+die de LilyPond programmabestanden bevat, toe te voegen aan
+de omgevingsvariabele @qq{Path}.
@enumerate
@item
-In het Configuratiescherm, open @qq{Systeem}, selecteer Geavanceerde
-systeeminstellingen of het Geavanceerd tabje en klik op de
-knop @q{Omgevingsvariabelen}.
+In het Configuratiescherm, open @qq{Systeem}, selecteer
+Geavanceerde systeeminstellingen of het Geavanceerd tabje en
+klik op de knop @q{Omgevingsvariabelen}.
@item
Selecteer de Variabele @qq{Path} uit lijst Systeemvariabelen
-en klik op de knop @q{Bewerken}.
-Een dialoogvenster met de titel @qq{Systeemvariabele bewerken}
-opent; voeg aan de @qq{Waarde van variable} de naam van de map toe
-waarin de LilyPond programmabestanden staan:
+en klik op de knop @q{Bewerken}. Een dialoogvenster met de
+titel @qq{Systeemvariabele bewerken} opent; voeg aan de
+@qq{Waarde van variable} de naam van de map toe waarin de
+LilyPond programmabestanden staan:
@example
[@var{vooringestelde paden}];@var{MAP}\LilyPond\usr\bin
@end example
-@warning{@var{MAP} is normaal gesproken @code{C:\Program Files}.}
+@warning{@var{MAP} is normaal gesproken @code{C:\Program
+Files}.}
@noindent
en klik op de @qq{OK} knop om het dialoogvenster te sluiten.
@subsubheading Afzonderlijke programmabestanden uitvoeren
-LilyPond pogrammabestanden
--- zoals as lilypond, lilypond-book, convert-ly, enz. --
-kunnen op de commandoregel worden uitgevoerd door ze aan
-te roepen:
+LilyPond pogrammabestanden -- zoals as lilypond,
+lilypond-book, convert-ly, enz. -- kunnen op de
+commandoregel worden uitgevoerd door ze aan te roepen:
@example
lilypond test.ly
@divEnd
@warning{Het zelf proberen te bouwen van LilyPond wordt
-@strong{afgeraden}; vrijwel iedere gebruiker is beter af met de
-voorgebouwde versie.}
+@strong{afgeraden}; vrijwel iedere gebruiker is beter af met
+de voorgebouwde versie.}
@divClass{column-left-bottom}
@subheading Broncode tarball
@downloadStableSource{}
-Voor een uitgebreide lijst van alle versies (zowel oude als nieuwe), zie
-onze @uref{http://download.linuxaudio.org/lilypond/source/?C=N;O=D,
+Voor een uitgebreide lijst van alle versies (zowel oude als
+nieuwe), zie onze
+@uref{http://download.linuxaudio.org/lilypond/source/?C=N;O=D,
download site}.
@divEnd
@divClass{column-right-bottom}
@subheading Compileerinstructies
-Instructies worden opgesomd in @rcontrib{Compiling LilyPond}.
+Instructies worden opgesomd in @rcontrib{Compiling
+LilyPond}.
@divEnd
@divClass{column-center-top}
@subheading Alle versies
-Voor een uitgebreide lijst van alle versies (zowel oude als nieuwe), zie
-onze @uref{http://download.linuxaudio.org/lilypond/binaries/, download
-site}.
+Voor een uitgebreide lijst van alle versies (zowel oude als
+nieuwe), zie onze
+@uref{http://download.linuxaudio.org/lilypond/binaries/,
+download site}.
@divEnd
@divClass{column-center-top}
@subheading Software licentie
-GNU LilyPond wordt uitgebracht onder de GNU General Public License (GNU
-Algemene Publieke Licentie). Een inleiding op deze licentie en onze
-redenen om hiervoor te kiezen, wordt gegeven in @ref{Vrijheid}.
+GNU LilyPond wordt uitgebracht onder de GNU General Public
+License (GNU Algemene Publieke Licentie). Een inleiding op
+deze licentie en onze redenen om hiervoor te kiezen, wordt
+gegeven in @ref{Vrijheid}.
@divEnd
-@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; documentlanguage: nl -*-
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; documentlanguage: nl; fill-column: 60 -*-
@c This file is part of web.texi
@ignore
Translation of GIT committish: fe7f0325d1b9abbe5125f1932ff41c7b2ab5463e
@imageFloat{flat-design,png,right}
-Met LilyPond kunnen muzikanten elegante bladmuziek produceren die
-gemakkelijk leest. De community van ontwikkelaars heeft
-duizenden uren geïnvesteerd in het ontwikkelen van krachtige
-muzieknotatie-software die prachtige gegraveerde muziek
-oplevert. Alle stijlinstellingen, het speciaal ontworpen
-muziekfont en algoritmes zijn geïnspireerd op de mooiste
-handgegraveerde bladmuziek. De LilyPond-uitvoer ziet er net
-zo krachtig en harmonisch uit als de best gegraveerde
-klassieke partituren. Dit wordt verder uitgewerkt in ons
-@ref{Essay}.
+Met LilyPond kunnen muzikanten elegante bladmuziek
+produceren die gemakkelijk leest. De community van
+ontwikkelaars heeft duizenden uren geïnvesteerd in het
+ontwikkelen van krachtige muzieknotatie-software die
+prachtige gegraveerde muziek oplevert. Alle
+stijlinstellingen, het speciaal ontworpen muziekfont en
+algoritmes zijn geïnspireerd op de mooiste handgegraveerde
+bladmuziek. De LilyPond-uitvoer ziet er net zo krachtig en
+harmonisch uit als de best gegraveerde klassieke partituren.
+Dit wordt verder uitgewerkt in ons @ref{Essay}.
@subsubheading Minder gepriegel
spatiëring en het afbreken van regels en pagina's, zodat een
strakke en regelmatige layout ontstaat. Het voorkomt
botsingen tussen liedteksten, noten en akkoorden en zet
-legatobogen en waardestrepen automatisch op de juiste manier!
+legatobogen en waardestrepen automatisch op de juiste
+manier!
@subsubheading Tekstgebaseerde invoer
ook toegankelijk voor gebruikers met ernstige lichamelijke
beperkingen. Gebruikers met motorische beperkingen die niet
kunnen typen of een muis kunnen besturen, kunnen
-spraakherkenningssoftware gebruiken om LilyPond-bestanden
-te bewerken. Zelfs blinde gebruikers kunnen voorleessoftware gebruiken voor het schrijven van LilyPond-bestanden
--- een onmogelijke taak in grafisch-gebaseerde
-muziekprogramma's.
+spraakherkenningssoftware gebruiken om LilyPond-bestanden te
+bewerken. Zelfs blinde gebruikers kunnen voorleessoftware
+gebruiken voor het schrijven van LilyPond-bestanden -- een
+onmogelijke taak in grafisch-gebaseerde muziekprogramma's.
@subsubheading Combineer muziek en tekst
@translationof Examples
LilyPond is een krachtig en flexibel gereedschap voor
-uiteenlopende muzieknotatie-taken. Bekijk ter inspiratie eens
-onze galerij met voorbeelden!
+uiteenlopende muzieknotatie-taken. Bekijk ter inspiratie
+eens onze galerij met voorbeelden!
@newsItem
@subsubheading Klassieke Muziek
LilyPond blinkt uit in alle soorten vocale muziek, van
psalmen en gezangen tot opera. Hier is een Middeleeuws
-motet met enigszins ongebruikelijke eisen. De tenorstem is in een andere maatsoort genoteerd dan de anderen,
-maar moet uitgelijnd zijn als ware het dezelfde maatsoort.
-LilyPond doet dit bijzonder elegant. Let ook op de incipits
-met sleutels in de Vaticana stijl, de doorgestreepte stokken
-die gepliceerde noten aangeven en de ligatuurhaken boven
+motet met enigszins ongebruikelijke eisen. De tenorstem is
+in een andere maatsoort genoteerd dan de anderen, maar moet
+uitgelijnd zijn als ware het dezelfde maatsoort. LilyPond
+doet dit bijzonder elegant. Let ook op de incipits met
+sleutels in de Vaticana stijl, de doorgestreepte stokken die
+gepliceerde noten aangeven en de ligatuurhaken boven
bepaalde groepen noten.
@exampleImage{aucun-snippet}
@itemize
@item
-Geen kosten: download en probeer het! Wat heb je te verliezen?
+Geen kosten: download en probeer het! Wat heb je te
+verliezen?
@item
Delen: als het programma je bevalt, geef dan een kopie aan
kan. Door samen te werken -- één verbetert de automatische
waardestreepcode, een ander verbetert de vorm van de
legatoboogjes, en een derde schrijft documentatie waarin
-wordt uitgelegd hoe je deze functies kunt gebruiken -- kunnen
-we samen onze doelen bereiken met een fractie van de
+wordt uitgelegd hoe je deze functies kunt gebruiken --
+kunnen we samen onze doelen bereiken met een fractie van de
individuele inzet.
@item
-Geef-cultuur: de Vrije Software (of @qq{Open Source}) beweging
-heeft veel geweldige software projecten opgeleverd, zoals
-@uref{http://kernel.org/, GNU/Linux},
+Geef-cultuur: de Vrije Software (of @qq{Open Source})
+beweging heeft veel geweldige software projecten opgeleverd,
+zoals @uref{http://kernel.org/, GNU/Linux},
@uref{http://www.getfirefox.com/, Mozilla Firefox}, en
@uref{http://www.wesnoth.org/, Battle for Wesnoth}. Omdat
-ze van deze projecten geprofiteerd hebben, willen sommige
+ze van deze projecten geprofiteerd hebben, willen sommige
ontwikkelaars iets @qq{terug doen} voor de community.
@item
Montpellier}, Frankrijk.
@item
-@uref{http://www.mercurybaroque.org/02/02109.aspx, Mercury Baroque}s
-uitvoering van Lullys @emph{Armide}, 15-16 mei 2009, in Houston,
-Texas (gravure door @uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/,
-Nicolas Sceaux}).
+@uref{http://www.mercurybaroque.org/02/02109.aspx, Mercury
+Baroque}s uitvoering van Lullys @emph{Armide}, 15-16 mei
+2009, in Houston, Texas (gravure door
+@uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/, Nicolas Sceaux}).
@item
-Instrumentale fragmenten van Rameaus @emph{Hippolyte et Aricie} in
-St. James's Church in Manhattan, 8 mei 2009, door Frederick Renz
-met zijn ensemble @uref{http://www.earlymusicny.org/, Early Music
-New York} (gravure door Nicolas Sceaux).
+Instrumentale fragmenten van Rameaus @emph{Hippolyte et
+Aricie} in St. James's Church in Manhattan, 8 mei 2009, door
+Frederick Renz met zijn ensemble
+@uref{http://www.earlymusicny.org/, Early Music New York}
+(gravure door Nicolas Sceaux).
@end itemize
@divEnd
@item
@uref{http://theshadylanepublishing.com/, The Shady Lane
-Publishing},
-een @qq{micro muziekuitgeverij} met als doelstelling het
-promoten van een nieuwe vorm van muzikale economie,
-die dichter bij de muzikanten en muziekliefhebbers staat.
+Publishing}, een @qq{micro muziekuitgeverij} met als
+doelstelling het promoten van een nieuwe vorm van muzikale
+economie, die dichter bij de muzikanten en muziekliefhebbers
+staat.
@end itemize
biedt me een uitstekend uitgangspunt, een erg intuïtieve
interface, plus de mogelijkheid om absoluut alles te
veranderen als ik daar de tijd voor wil nemen. Ik ben ervan
-overtuigd dat geen commercieel product hierbij ook maar enigszins in
-de buurt kan komen.}
+overtuigd dat geen commercieel product hierbij ook maar
+enigszins in de buurt kan komen.}
@divEnd
@divClass{testimonial-item}
@imageClickable{nereid-shot-small,png, (klik om te vergroten), nereid-shot,png, right}
LilyPond is een @emph{batch} programma: het wordt uitgevoerd
-op een tekstbestand waarin de muziek wordt beschreven. Het resultaat kan
-op het beeldscherm worden bekeken of worden afgedrukt. In
-bepaalde opzichten lijkt LilyPond meer op een
+op een tekstbestand waarin de muziek wordt beschreven. Het
+resultaat kan op het beeldscherm worden bekeken of worden
+afgedrukt. In bepaalde opzichten lijkt LilyPond meer op een
programmeertaal dan op een grafisch muziekprogramma.
Je schrijft de muziek niet door noten van een grafische
werkbalk naar een zichzelf dynamisch verversende partituur
te slepen; je schrijft muziek door het intypen van tekst.
Deze tekst word geïnterpreteerd (of @qq{gecompileerd}) door
-LilyPond, die hiervan prachtig gegraveerde bladmuziek
-maakt.
+LilyPond, die hiervan prachtig gegraveerde bladmuziek maakt.
Mensen die gewend zijn aan een grafische gebruikersinterface
moeten wellicht een nieuwe manier van werken aanleren, maar
de resultaten zijn de moeite meer dan waard!
-@warning{We presenteren een kort overzicht van onze tekstinvoer -- het is niet zo ingewikkeld als het klinkt! Maak
-je geen zorgen, je hoeft niet elk detail in deze voorbeelden
-te begrijpen; in onze beginnershandleiding wordt alles
-stap voor stap uitgelegd.}
+@warning{We presenteren een kort overzicht van onze
+tekstinvoer -- het is niet zo ingewikkeld als het klinkt!
+Maak je geen zorgen, je hoeft niet elk detail in deze
+voorbeelden te begrijpen; in onze beginnershandleiding wordt
+alles stap voor stap uitgelegd.}
@subsubheading Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan?
@c Het is zo eenvoudig als A B C
@imageFloat{text-input-1-annotate-nl,png,center}
@imageFloat{text-input-1-output,png,center}
-Alteraties worden gevormd met verschillende benamingen: voeg
-@code{-is} toe voor een kruis en @code{-es} voor een mol.
-LilyPond bepaalt zelf waar de toevallige tekens geplaatst
-worden.
+Verplaatsingen worden gevormd met verschillende benamingen:
+voeg @code{-is} toe voor een kruis en @code{-es} voor een
+mol. LilyPond bepaalt zelf waar de toevallige tekens
+geplaatst worden.
@imageFloat{text-input-2-annotate-nl,png,center}
@imageFloat{text-input-2-output,png,center}
@subsubheading Beginnershandleiding
We realiseren ons dat veel gebruikers deze manier van muziek
-invoeren een beetje vreemd vinden. Daarom hebben we
-een uitgebreide handleiding geschreven om nieuwe gebruikers op
+invoeren een beetje vreemd vinden. Daarom hebben we een
+uitgebreide handleiding geschreven om nieuwe gebruikers op
weg te helpen, te beginnen met @ref{Beginnen}. Het beste
kun je beginnen met deze beginnershandleiding omdat hierin
de meeste vragen worden beantwoord.
Lees liever eerst de beginnershandleiding alvorens eventuele
-fouten in het programma aan ons te melden! Nieuwe gebruikers denken soms dat
-LilyPond niet goed werkt, terwijl het in feite precies werkt
-zoals de bedoeling is.
+fouten in het programma aan ons te melden! Nieuwe
+gebruikers denken soms dat LilyPond niet goed werkt, terwijl
+het in feite precies werkt zoals de bedoeling is.
Verdere informatie is beschikbaar in
@ref{Handleidingen}.
LilyPond gaat hoofdzakelijk over het produceren van
gegraveerde bladmuziek van topkwaliteit; het maken van een
-Grafische Gebruikers Interface (GUI) zou ons enkel van dit doel
-afleiden. Er zijn wel andere projecten die als doel hebben
-het maken van LilyPond-invoer gemakkelijker te maken.
+Grafische Gebruikers Interface (GUI) zou ons enkel van dit
+doel afleiden. Er zijn wel andere projecten die als doel
+hebben het maken van LilyPond-invoer gemakkelijker te maken.
Sommige omgevingen hebben syntax highlighting, automatische
commando aanvulling, en voorbereide sjablonen. Andere
-programma's bieden een GUI die directe manipulatie van
-een grafische partituur mogelijk maakt. Voor meer
-informatie, zie @ref{Eenvoudiger bewerken}.
+programma's bieden een GUI die directe manipulatie van een
+grafische partituur mogelijk maakt. Voor meer informatie,
+zie @ref{Eenvoudiger bewerken}.
@divClass{column-center-bottom}
@subheading En nu?
@uref{http://lilypondtool.organum.hu}
Gemaakt als een plugin voor de
-@uref{http://www.jedit.org,jEdit} teksteditor,
-is LilyPondTool één van de tekstgebaseerde gereedschappen met de meeste
-functies voor het bewerken van
+@uref{http://www.jedit.org,jEdit} teksteditor, is
+LilyPondTool één van de tekstgebaseerde gereedschappen met
+de meeste functies voor het bewerken van
LilyPond-partituren. Functies omvatten een Document-wizard
met liedtekstondersteuning om documenten eenvoudiger op te
stellen, en geïntegreerde PDF-viewer met geavanceerde
Frescobaldi is een muziek- en teksteditor speciaal voor
LilyPond met ingebouwde PDF-viewer, een krachtige partituur
-wizard en vele bewerkingsfuncties. Het is gebaseerd op de KDE4
-bibliotheken en draait momenteel op alle soorten Linux en
-andere UNIX-achtige operating systemen.
+wizard en vele bewerkingsfuncties. Het is gebaseerd op de
+KDE4 bibliotheken en draait momenteel op alle soorten Linux
+en andere UNIX-achtige operating systemen.
@divEnd
@uref{http://www.gnu.org/software/emacs/}
-Emacs is een teksteditor met taalgevoelige functies
-voor veel verschillende computertalen. Emacs is een
-in hoge mate uitbreidbare editor en kan gebruikt worden
-als een Geïntegreerde Ontwikkel Omgeving (IDE).
-Er is een @q{lilypond mode} die de taaldefinities voor
-het werken met LilyPond-broncodebestanden levert.
+Emacs is een teksteditor met taalgevoelige functies voor
+veel verschillende computertalen. Emacs is een in hoge mate
+uitbreidbare editor en kan gebruikt worden als een
+Geïntegreerde Ontwikkel Omgeving (IDE). Er is een
+@q{lilypond mode} die de taaldefinities voor het werken met
+LilyPond-broncodebestanden levert.
@uref{http://www.vim.org}
-Vim is een minimale teksteditor en is een uitbreiding
-van de oudere Unix @command{vi}-editor. Het is
-uitbreidbaar en configureerbaar.
+Vim is een minimale teksteditor en is een uitbreiding van de
+oudere Unix @command{vi}-editor. Het is uitbreidbaar en
+configureerbaar.
Als algemene regel geldt dat, wanneer je nog niet bekend
bent met Emacs of Vim, je waarschijnlijk liever een andere
-editor verkiest voor het schrijven van LilyPond-invoerbestanden.
+editor verkiest voor het schrijven van
+LilyPond-invoerbestanden.
@divEnd
LilyKDE kan gebruik maken van
@uref{http://www.volny.cz/smilauer/rumor/,Rumor}, zodat
-muziek kan worden ingevoerd door middel van een MIDI-klavier.
+muziek kan worden ingevoerd door middel van een
+MIDI-klavier.
Andere functies zijn het plaatsen van koppeltekens in
-liedteksten en het tegelijkertijd draaien van LilyPond op meerdere
-bestanden vanuit het KDE-bestandsbeheer.
+liedteksten en het tegelijkertijd draaien van LilyPond op
+meerdere bestanden vanuit het KDE-bestandsbeheer.
@subsubheading Tekstomgeving: TexShop
De TexShop-editor voor MacOS@tie{}X kan uitgebreid worden
voor het uitvoeren van LilyPond, @command{lilypond-book} en
-@command{convert-ly} vanuit de editor, door gebruik te maken van
-de uitbreidingen die beschikbaar zijn op
+@command{convert-ly} vanuit de editor, door gebruik te maken
+van de uitbreidingen die beschikbaar zijn op
@uref{http://www.dimi.uniud.it/vitacolo/freesoftware.html#desktoppub}.
@subsubheading TextMate
@item
@uref{http://www.tuxguitar.com.ar/,TuxGuitar}, kan exporteren naar LilyPond.
@item
-@uref{http://musescore.org,MuseScore} kan exporteren naar LilyPond.
+@uref{http://musescore.org,MuseScore} kan exporteren naar
+LilyPond.
@item
-@uref{http://canorus.org,Canorus} kan ook exporteren naar LilyPond, maar is nog beta-software. Testers zijn welkom.
+@uref{http://canorus.org,Canorus} kan ook exporteren naar
+LilyPond, maar is nog beta-software. Testers zijn welkom.
@item
-@uref{http://lilycomp.sourceforge.net, LilyComp} is een grafisch nootinvoerprogramma, en werkt als een numeriek toetsenbord dat LilyPond-noten produceert.
+@uref{http://lilycomp.sourceforge.net, LilyComp} is een
+grafisch nootinvoerprogramma, en werkt als een numeriek
+toetsenbord dat LilyPond-noten produceert.
@end itemize
@subsubheading Gereedschappen voor de commandoregel
@itemize
@item
-@uref{http://www.volny.cz/smilauer/rumor/rumor.html,Rumor}, een realtime monofonische MIDI naar LilyPond-vertaler.
+@uref{http://www.volny.cz/smilauer/rumor/rumor.html,Rumor},
+een realtime monofonische MIDI naar LilyPond-vertaler.
@item
@uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/lilypond/lyqi.html,lyqi}, een
major moder voor Emacs.
Je bent nu zover om @ref{Download, LilyPond te downloaden}.
Nog steeds niet overtuigd? Veel componisten, muzikanten en
-drigenten hebben geleerd muziek te schrijven in ons invoerformaat. Ervaren gebruikers melden dat ze een volledige
-partituur sneller kunnen invoeren in LilyPond dan met een
-pianoklavier of muis+GUI! Misschien wil je de
+drigenten hebben geleerd muziek te schrijven in ons
+invoerformaat. Ervaren gebruikers melden dat ze een
+volledige partituur sneller kunnen invoeren in LilyPond dan
+met een pianoklavier of muis+GUI! Misschien wil je de
@ref{Functies}, @ref{Voorbeelden} of @ref{Vrijheid}
herlezen, of wil je lezen over @ref{Producties} en
-@ref{Gebruikerservaringen} van gebruikers. Onze
-aanpak van berekende esthetiek van klassieke muziekgravure
-wordt beschreven in @ref{Achtergrond}.
+@ref{Gebruikerservaringen} van gebruikers. Onze aanpak van
+berekende esthetiek van klassieke muziekgravure wordt
+beschreven in @ref{Achtergrond}.
@subheading Legalese
-@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; -*-
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; fill-column: 60 -*-
@ignore
Translation of GIT committish: ffd8edadef992d85d26e9bdc54dad6cf1ba06674
@divClass{column-left-top}
@subheading Beginnershandleiding
-Deze handleiding behandelt de eerste stappen van LilyPond en legt in
-eenvoudige taal enkele belangrijke concepten uit. Deze hoofdstukken kun
-je in chronologische volgorde doorlezen.
-
-Er is een alinea @strong{Zie ook} aan het eind van elk stuk dat
-kruisverwijzingen bevat naar andere stukken: deze kruisverwijzingen kun
-je beter niet volgen bij de eerste keer lezen. Als je de gehele
-beginnershandleiding een keer hebt gelezen, wil je wellicht bepaalde
-stukken herlezen en kun je deze kruisverwijzingen bijvoorbeeld volgen voor meer
+Deze handleiding behandelt de eerste stappen van LilyPond en
+legt in eenvoudige taal enkele belangrijke concepten uit.
+Deze hoofdstukken kun je in chronologische volgorde
+doorlezen.
+
+Er is een alinea @strong{Zie ook} aan het eind van elke
+paragraaf met kruisverwijzingen naar andere paragrafen: deze
+kruisverwijzingen kun je beter niet volgen bij de eerste
+keer lezen. Als je de gehele beginnershandleiding een keer
+hebt gelezen, wil je wellicht bepaalde stukken herlezen en
+kun je deze kruisverwijzingen bijvoorbeeld volgen voor meer
informatie.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Terminologie
-Dit verklaart muziektermen en bevat vertalingen in verschillende
-talen. Als je niet zo bekend bent met muzieknotatie of muziektermen (en vooral als Engels niet je moedertaal is), is het aan te
-raden deze termijnlijst te raadplegen.
+Dit verklaart muziektermen en bevat vertalingen in
+verschillende talen. Als je niet zo bekend bent met
+muzieknotatie of muziektermen (en vooral als Engels niet je
+moedertaal is), is het aan te raden deze termijnlijst te
+raadplegen.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Essay
-Deze essay geeft een kort overzicht van de geschiedenis van de
-muziektypografie, gevolgd door een beschouwing van LilyPonds graveertechnieken. Ook wordt er een vergelijking gegeven tussen LilyPond en andere muzieknotatiesystemen.
+Deze essay geeft een kort overzicht van de geschiedenis van
+de muziektypografie, gevolgd door een beschouwing van
+LilyPonds graveertechnieken. Ook wordt er een vergelijking
+gegeven tussen LilyPond en andere muzieknotatiesystemen.
-@warning{de gedetailleerde typografische voorbeelden zijn beter
-te analyseren in de PDF-versie vanwege de veel hogere resolutie.}
+@warning{de gedetailleerde typografische voorbeelden zijn
+beter te analyseren in de PDF-versie vanwege de veel hogere
+resolutie.}
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Gebruikshandleiding
-Deze handleiding laat zien hoe de programma's moeten worden uitgevoerd, hoe LilyPond-notatie kan worden gecombineerd en geïntegreerd met andere programma's, en geeft
-@qq{goede gebruiken} voor een efficiënt gebruik. Dit is aanbevolen
+Deze handleiding laat zien hoe de programma's moeten worden
+uitgevoerd, hoe LilyPond-notatie kan worden gecombineerd en
+geïntegreerd met andere programma's, en geeft @qq{goede
+gebruiken} voor een efficiënt gebruik. Dit is aanbevolen
lectuur indien je een groot project wilt beginnen.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Snippers
-Dit toont een geselecteerde set LilyPond-snippers (codefragementen) uit de
-@uref{http://lsr@/.dsi@/.unimi@/.it,LilyPond Snippet Repository}
-(LSR). Al deze snippers zijn publiek domein.
+Dit toont een geselecteerde set LilyPond-snippers
+(codefragementen) uit de
+@uref{http://lsr@/.dsi@/.unimi@/.it,LilyPond Snippet
+Repository} (LSR). Al deze snippers zijn publiek domein.
-Let op dat dit document geen exacte deelverzameling is van de LSR. LSR draait
-een stabiele versie van LilyPond, dus elke snipper die nieuwe
-functies demonstreert van een ontwikkelversie moet apart worden toegevoegd. Deze
-worden opgeslagen in @file{Documentation/snippets/new/} in de LilyPond source
-tree.
+Let op dat dit document geen exacte deelverzameling is van
+de LSR. LSR draait een stabiele versie van LilyPond, dus
+elke snipper die nieuwe functies demonstreert van een
+ontwikkelversie moet apart worden toegevoegd. Deze worden
+opgeslagen in @file{Documentation/snippets/new/} in de
+LilyPond source tree.
-De lijst met snippers voor elke subsectie van de notatie zijn ook
-gekoppeld vanuit het @strong{Zie ook} gedeelte.
+De lijst met snippers voor elke subsectie van de notatie
+zijn ook gekoppeld vanuit het @strong{Zie ook} gedeelte.
@divEnd
@divClass{column-right-bottom}
@subsubheading Waar zijn het grafische notenwerkblad, de menu's en de werkbalken?
-In LilyPond schrijf je muziek door het invoeren van tekst. Lees alsjeblieft
-over onze @ref{Tekstinvoer}.
+In LilyPond schrijf je muziek door het invoeren van tekst.
+Lees alsjeblieft over onze @ref{Tekstinvoer}.
@subsubheading Er is zo veel documentatie! Moet ik dat allemaal lezen?
-Je moet de @ref{Beginnen, Beginnershandleiding} lezen. Wat betreft de
-rest van de documentatie, dat is een naslagwerk: je leest alleen die
-onderdelen die gaan over het soort notatie dat jij wilt produceren.
+Je moet de @ref{Beginnen, Beginnershandleiding} lezen. Wat
+betreft de rest van de documentatie, dat is een naslagwerk:
+je leest alleen die onderdelen die gaan over het soort
+notatie dat jij wilt produceren.
@subsubheading Maar dat is nog steeds heel veel leeswerk! Is het dat wel de moeite waard?
-Oordeel zelf; redenen waarom je LilyPond zou willen gebruiken, worden
-besproken in de @ref{Inleiding}.
+Oordeel zelf; redenen waarom je LilyPond zou willen
+gebruiken, worden besproken in de @ref{Inleiding}.
@divEnd
@subsubheading Waarom veranderen jullie de syntax?
-Dit wordt uitgelegd in @rprogram{Why does the syntax change?}.
+Dit wordt uitgelegd in @rprogram{Why does the syntax
+change?}.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Web
-Deze handleiding geeft algemene informatie over LilyPond. Het bevat
-ook informatie over verschillende gebruikersgroepen en -forums,
-het sturen van foutrapporten (bug reports) en ontwikkeling.
+Deze handleiding geeft algemene informatie over LilyPond.
+Het bevat ook informatie over verschillende
+gebruikersgroepen en -forums, het sturen van foutrapporten
+(bug reports) en ontwikkeling.
@divEnd
@subheading Veranderingen
-Dit is een overzicht van de belangrijkste veranderingen en nieuwe
-functies in LilyPond sinds de vorige stabiele versie.
+Dit is een overzicht van de belangrijkste veranderingen en
+nieuwe functies in LilyPond sinds de vorige stabiele versie.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading LilyPond uitbreiden
-Deze handleiding laat zie hoe je uitbreidingen maakt voor LilyPond.
+Deze handleiding laat zie hoe je uitbreidingen maakt voor
+LilyPond.
@divEnd
@divClass{column-left-top}
@subheading Internals handleiding
-Dit is een set van zwaar kruisgekoppelde pagina's die de kleinste
-details van werkelijk elke klasse, object en functie in LilyPond
-documenteren. Het wordt direct vanuit de layout-definities in de
-broncode gegenereerd.
+Dit is een set van zwaar kruisgekoppelde pagina's die de
+kleinste details van werkelijk elke klasse, object en
+functie in LilyPond documenteren. Het wordt direct vanuit
+de layout-definities in de broncode gegenereerd.
Bijna alle layout-functionaliteit die intern wordt gebruikt,
is ook direct beschikbaar voor de gebruiker. Bijvoorbeeld,
kunnen in het invoerbestand worden veranderd. Er is een
ernorm aantal layout-opties en deze staan allemaal
beschreven in dit document. Elk onderdeel van de
-notatie-handleiding heeft een @strong{Zie ook} subonderdeel dat
-verwijst naar deze gegenereerde documentatie.
+notatie-handleiding heeft een @strong{Zie ook} subonderdeel
+dat verwijst naar deze gegenereerde documentatie.
@divEnd
@divClass{column-center-top}
@subheading Documentation license
-De documentatie voor GNU LilyPond is uitgegeven onder de GNU Free
-Documentation License. Een inleiding op deze licentie en onze
-redenen om hiervoor te kiezen, wordt gegeven in @ref{Vrijheid}.
+De documentatie voor GNU LilyPond is uitgegeven onder de GNU
+Free Documentation License. Een inleiding op deze licentie
+en onze redenen om hiervoor te kiezen, wordt gegeven in
+@ref{Vrijheid}.
@divEnd
projects / lilypond.git / commitdiff