X-Git-Url: https://git.donarmstrong.com/?a=blobdiff_plain;f=Documentation%2Fnl%2Flearning%2Fcommon-notation.itely;fp=Documentation%2Fnl%2Flearning%2Fcommon-notation.itely;h=d12808b24f5e22444aa618924f5b5efe4264e932;hb=941dff9d2a67080e0dd8474f1e70f0c72ace6424;hp=0000000000000000000000000000000000000000;hpb=5a22d6233a39d3164e1ca043244794c268be4ad0;p=lilypond.git

diff --git a/Documentation/nl/learning/common-notation.itely b/Documentation/nl/learning/common-notation.itely
new file mode 100644
index 0000000000..d12808b24f
--- /dev/null
+++ b/Documentation/nl/learning/common-notation.itely
@@ -0,0 +1,1552 @@
+@c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; fill-column: 60 -*-
+
+@ignore
+    Translation of GIT committish: 66dd932f6519b7913400a838c5efbc5407e06cd8
+
+    When revising a translation, copy the HEAD committish of the
+    version that you are working on.  For details, see the Contributors'
+    Guide, node Updating translation committishes..
+@end ignore
+
+@c Translator: Jan Nieuwenhuizen
+@c Translation checker:
+@c Translation checker committish:
+
+@c \version "2.14.0"
+
+@ignore
+Tutorial guidelines:  (different from policy.txt!)
+- unless you have a really good reason, use either
+    @lilypond[verbatim,quote]
+  or
+    @lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+
+  Don't use any other relative=X commands.
+
+- use "aes" and "ees" instead of "as" and "es".  I know it's not
+  correct Dutch naming, but let's not confuse people with this
+  until we get to the Basic notation chapter.
+
+- Add "Music Glossary: @rglos{foo}" to the *top* of the relevant
+  portions of the tutorial.
+
+@end ignore
+
+
+@node Algemene muzieknotatie
+@translationof Common notation
+@chapter Algemene muzieknotatie
+
+In dit hoofdstuk wordt uitgelegd hoe je prachtig geprinte
+muziek maakt met algemene muzieknotatie; dit is het vervolg
+op het materiaal in het @ref{Leerboek}.
+
+@menu
+* Notatie voor een enkele notenbalk::
+* Verschillende noten tegelijk klinkend::
+* Vocale muziek::
+* De puntjes op de i's::
+@end menu
+
+
+@node Notatie voor een enkele notenbalk
+@translationof Single staff notation
+@section Notatie voor een enkele notenbalk
+
+Deze paragraaf introduceert algemene muzieknotatie gebruikt
+voor een enkelvoudige melodie op één notenbalk.
+
+@menu
+* Maat-controles::
+* Verplaatsingstekens en toonsoorten::
+* Overbindingen en legatobogen::
+* Articulatie en dynamiek::
+* Tekst toevoegen::
+* Automatische en handmatige waardestrepen::
+* Geavanceerde ritmische commando's::
+@end menu
+
+
+@node Maat-controles
+@subsection Maat-controles
+@translationof Bar checks
+
+Alhoewel ze niet strikt noodzakelijk zijn, zouden
+@emph{maat-controles} gebruikt moeten worden in de
+invoer-code om aan te geven waar de maatstrepen verwacht
+worden.  Ze worden ingevoerd met het vertikale
+streep-symbool, @code{|}.  Met behulp van deze
+maat-controles kan het programma nagaan, door de nootlengten
+die je ingevoerd hebt op te tellen, dat alle maten precies
+gevuld zijn.  Maat-controles maken de invoer-code eenvoudiger
+te lezen, omdat ze helpen deze opgeruimd te houden.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+g1 | e1 | c2. c'4 | g4 c g e | c4 r r2 |
+@end lilypond
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Bar and bar number checks}.
+
+
+@node Verplaatsingstekens en toonsoorten
+@translationof Accidentals and key signatures
+@subsection Verplaatsingstekens en toonsoorten
+
+@warning{Voor nieuwe gebruikers kan dit soms verwarrend zijn
+-- lees de waarschuwing onderaan deze pagina, vooral als je
+niet zo vertrouwd bent met muziektheorie!}
+
+@subheading Verplaatsingstekens
+
+@cindex verplaatsingstekens
+@cindex toevallige tekens en toonsoorten
+@cindex kruis
+@cindex dubbelkruis
+@cindex kruis, dubbel
+@cindex mol
+@cindex dubbelmol
+@cindex mol, dubbel
+
+@funindex es
+@funindex is
+@funindex eses
+@funindex isis
+
+Terminologie: @rglos{sharp}, @rglos{flat}, @rglos{double
+sharp}, @rglos{double flat}, @rglos{accidental}.
+
+Een noot met een @notation{kruis} maak je door @code{is}
+achter de naam te plakken, en een noot met een
+@notation{mol} maak je door er @code{es} achter te plakken.
+Zoals je zou kunnen verwachten, een @notation{dubbelkruis}
+of @notation{dubbelmol} wordt gemaakt door het toevoegen van
+@code{isis} of @code{eses}.  Deze syntax is afgeleid van de
+Noordse en Germaanse talen zoals het Duits en het
+Nederlands.  Om andere namen te gebruiken voor
+@notation{verplaatsingstekens}, zie @ruser{Note names in
+other languages}.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+cis4 ees fisis, aeses
+@end lilypond
+
+@cindex toonsoort, zetten van
+@subheading Toonsoorten
+
+@cindex toonsoort
+@cindex majeur, groot
+@cindex mineur, klein
+@cindex toevallige tekens en toonsoort
+@cindex verplaatsingstekens en toonsoort
+@cindex invoer versus layout
+@cindex layout versus invoer
+
+@funindex \key
+@funindex key
+@funindex \major
+@funindex major
+@funindex \minor
+@funindex minor
+
+Terminologie: @rglos{key signature}, @rglos{major},
+@rglos{minor}.
+
+De @notation{toonsoort} wordt gezet met het commando
+@code{\key} gevolgd door een toonhoogte en @code{\major} of
+@code{\minor}.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\key d \major
+a1 |
+\key c \minor
+a1 |
+@end lilypond
+
+@smallspace
+
+@subheading Waarschuwing: toonsoorten en toonhoogten
+
+Terminologie: @rglos{accidental}, @rglos{key signature},
+@rglos{pitch}, @rglos{flat}, @rglos{natural}, @rglos{sharp},
+@rglos{transposition}.
+
+Om uit te maken of er wel of geen @notation{toevallig teken}
+geprint moet worden, onderzoekt LilyPond de toonhoogten en
+de @notation{toonsoort}.  De toonsoort beïnvloed alleen het
+@emph{printen} van toevallige tekens, en niet de
+@notation{toonhoogte} van de noot!  Deze functie zaait vaak
+verwarring bij nieuwe gebruikers, dus laten we het eens wat
+beter bekijken.
+
+LilyPond maakt een duidelijk onderscheid tussen muzikale
+beschrijving en layout.  De verhoging of verlaging
+(@notation{mol}, @notation{herstellingsteken} of
+@notation{kruis}) van een noot is onderdeel van de
+toonhoogte, en is dus de muzikale beschrijving.  Of een
+toevallig teken (een @emph{geprinte} mol, herstellingteken
+of kruis) ook daadwerkelijk vóór de betreffende noot wordt
+geprint, dat is een kwestie van layout.  Voor de layout
+bestaan regels, dus toevallige tekens worden automatisch
+geprint volgens die regels.  De toonhoogten in je muziek
+zijn kunstuitingen, dus die zullen niet automatisch worden
+toegevoegd, en je moet zelf datgene invoeren wat je wilt
+horen.
+
+In dit voorbeeld:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\key d \major
+cis4 d e fis
+@end lilypond
+
+@noindent
+wordt voor geen enkele noot een toevallig teken geprint,
+maar je moet toch @code{is} toevoegen en @code{cis} en
+@code{fis} in het invoerbestand typen.
+
+De code @code{b} betekent niet @qq{print een zwart bolletje
+op de middelste lijn van de notenbalk.}  Het betekent
+veelmeer @qq{er is hier een noot met toonhoogte B-stamtoon.}
+In de toonsoort van A-mol majeur, krijgt hij bij het printen
+@emph{toch} een toevallig teken:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\key aes \major
+aes4 c b c
+@end lilypond
+
+Als het bovenstaand voorbeeld verwarrend is, ga dan eens na:
+als je piano aan het spelen was, welke toets zou je
+aanslaan?  Als je een zwarte aan zou slaan, dan @emph{moet}
+je @code{-is} of @code{-es} aan de notenaam toevoegen!
+
+Het expliciet toevoegen van alle verplaatsingen vergt
+misschien een klein beetje extra inspanning tijdens het
+intypen, maar het voordeel is dat @notation{transponeren}
+eenvoudiger is, en toevallige tekens kunnen automatisch
+geplaatst en geprint worden volgens verschillende
+conventies.  Voor enkele voorbeelden van het printen van
+toevallige tekens volgens verschillende regels, zie
+@ruser{Automatic accidentals}.
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Note names in other languages},
+@ruser{Accidentals},
+@ruser{Automatic accidentals},
+@ruser{Key signature}.
+
+Terminologie:
+@rglos{Pitch names}.
+
+
+@node Overbindingen en legatobogen
+@translationof Ties and slurs
+@subsection Overbindingen en legatobogen
+
+@cindex overbinding
+@cindex legatoboog
+@cindex fraseringsboog
+@cindex boog, frasering
+
+@funindex ~
+@funindex ( ... )
+@funindex \( ... \)
+
+@subheading Overbindingen
+
+
+Terminologie: @rglos{tie}.
+
+Een @notation{overbinding} maak je door het toevoegen van
+een tilde @code{~} aan de eerste noot die overgebonden
+wordt.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+g4~ g c2~ | c4~ c8 a~ a2 |
+@end lilypond
+
+@subheading Legatobogen
+
+
+Terminologie: @rglos{slur}.
+
+Een @notation{legatoboog} is een kromme, getrokken over een
+aantal noten.  De beginnoot en eindnoot worden gemarkeerd
+met respectievelijk @code{(} en @code{)}.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+d4( c16) cis( d e c cis d) e( d4)
+@end lilypond
+
+@subheading Fraseringsbogen
+
+Terminologie: @rglos{slur}, @rglos{phrasing}.
+
+Bogen die langere @notation{frasering} aangeven kunnen
+worden ingevoerd met @code{\(} en @code{\)}.  Je een
+@notation{legatoboog} een een @notation{fraseringsboog}
+tegelijkertijd gebruiken, maar je kunt geen gelijktijdige
+legatobogen of gelijktijdige fraseringsbogen gebruiken.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+g4\( g8( a) b( c) b4\)
+@end lilypond
+
+@smallspace
+
+@cindex legatobogen versus overbindingen
+@subheading Waarschuwingen: legatobogen versus overbindingen
+
+Terminologie: @rglos{articulation}, @rglos{slur}, @rglos{tie}.
+
+Een @notation{legatoboog} ziet er net zo uit als een
+@notation{overbinding}, maar heeft een andere betekenis.
+Een overbinding maakt de eerste noot gewoon langer, en kan
+alleen gebruikt worden tussen twee noten van dezelfde
+toonhoogte.  Legatobogen geven de speelwijze of
+@notation{articulatie} van noten aan, en kunnen worden
+gebruikt over grotere nootgroepen.  Legatobogen en
+overbindingen kunnen worden genest.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c4~( c8 d~ d4 e)
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Ties},
+@ruser{Slurs},
+@ruser{Phrasing slurs}.
+
+
+@node Articulatie en dynamiek
+@translationof Articulation and dynamics
+@subsection Articulatie en dynamiek
+
+
+@subheading Articulaties
+
+@cindex articulatie
+@cindex speelwijze
+@cindex accent
+@cindex staccato
+
+Terminologie: @rglos{articulation}.
+
+Algemene @notation{articulaties} kunnen worden toegevoegd
+aan een noot met een streepje @code{-} en een enkel
+karakter:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c4-^ c-+ c-- c-|
+c4-> c-. c2-_
+@end lilypond
+
+@subheading Vingerzetting
+
+@cindex vingerzetting
+
+@funindex ^
+@funindex _
+
+Terminologie: @rglos{fingering}.
+
+Op soortgelijke manier wordt een @notation{vingerzetting}
+aan een noot toegevoegd met een streepje (@code{-}) en het
+cijfer dat moet worden geprint:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c4-3 e-5 b-2 a-1
+@end lilypond
+
+Je kunt meerdere articulaties bij dezelfde noot gebruiken.
+Articulaties en vingerzetting worden gewoonlijk automatisch
+geplaatst, maar je kunt een richting specificeren door het
+streepje (@code{-}) te vervangen door @code{^} (boven) or
+@code{_} (onder).  Echter, in de meeste gevallen is het
+beter om LilyPond de richting van de articulaties te laten
+uitzoeken.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c4_-^1 d^. f^4_2-> e^-_+
+@end lilypond
+
+@subheading Dynamiek
+
+@cindex dynamiek
+@cindex decrescendo
+@cindex crescendo
+
+@funindex \f
+@funindex \ff
+@funindex \mp
+@funindex \p
+@funindex \mf
+@funindex \pp
+@funindex \<
+@funindex <
+@funindex \>
+@funindex >
+@funindex \!
+@funindex !
+
+Terminologie: @rglos{dynamics}, @rglos{crescendo},
+@rglos{decrescendo}.
+
+@notation{Dynamische} tekens maak je door het teken (met een
+backslash) aan de noot toe te voegen:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c4\ff c\mf c\p c\pp
+@end lilypond
+
+
+@notation{Crescendi} en @notation{decrescendi} begin je met
+de commando's @code{\<} en @code{\>}.  Het volgende
+dynamische teken, bijvoorbeeld @code{\f}, beïndigt de
+(de)crescendo maar je kunt ook het commando @code{\!}
+gebruiken:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c4\< c\ff\> c c\!
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Articulations and ornamentations},
+@ruser{Fingering instructions},
+@ruser{Dynamics}.
+
+
+@node Tekst toevoegen
+@translationof Adding text
+@subsection Tekst toevoegen
+
+@cindex tekst, toevoegen
+@cindex toevoegen van tekst text
+@cindex opmaak
+@cindex markup
+
+@funindex \markup
+@funindex markup
+
+Je kunt tekst aan je muziek toevoegen door:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c2^"espr" a_"legato"
+@end lilypond
+
+Extra formattering kan worden toegevoegd met het
+@code{\markup}-commando:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c2^\markup { \bold espr }
+a2_\markup {
+  \dynamic f \italic \small { 2nd } \hspace #0.1 \dynamic p
+}
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Writing text}.
+
+
+@node Automatische en handmatige waardestrepen
+@translationof Automatic and manual beams
+@subsection Automatische en handmatige waardestrepen
+
+@cindex waardestrepen
+@cindex automatische waardestrepen
+@cindex handmatige waardestrepen
+@cindex waardestrepen, automatisch
+@cindex waardestrepen, handmatig
+@cindex waardestrepen, met de hand
+
+@funindex [ ... ]
+@funindex [
+@funindex ]
+@funindex \autoBeamOff
+@funindex autoBeamOff
+@funindex \autoBeamOn
+@funindex autoBeamOn
+
+Terminologie: @rglos{beam}.
+
+Alle @notation{waardestrepen} worden automatisch getekend:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+a8[ ais] d[ ees r d] c16 b a8
+@end lilypond
+
+Als de automatische waardestrepen je niet bevallen, kun je
+ze handmatig overschijven.  Om een bepaalde waardestreep te
+verbeteren markeer je de eerste noot met @code{[} en de
+laatste met @code{]}.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+a8[ ais] d[ ees r d] a b
+@end lilypond
+
+Als je de automatische waardestrepen helemaal uit wilt
+zetten voor een bepaald stuk muziek, gebruik je het commando
+@code{\autoBeamOff} om de automatische waardestrepen uit te
+zetten en @code{\autoBeamOn} om ze weer aan te zetten.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\autoBeamOff
+a8 c b4 d8. c16 b4 |
+\autoBeamOn
+a8 c b4 d8. c16 b4 |
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Automatic beams},
+@ruser{Manual beams}.
+
+
+@node Geavanceerde ritmische commando's
+@translationof Advanced rhythmic commands
+@subsection Geavanceerde ritmische commando's
+
+@subheading Opmaat
+
+@cindex opmaat
+@cindex anacrouse
+@cindex onvolledige maat
+
+@funindex \partial
+@funindex partial
+
+Terminologie: @rglos{anacrusis}.
+
+Een opmaat (of @notation{anacrouse}) wordt ingevoerd met het
+sleutelwoord @code{\partial}.  Het wordt gevolgd door een
+nootlengte: @code{\partial 4} is een opmaat van een kwart en
+@code{\partial 8} een achtste.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\partial 8 f8 |
+c2 d |
+@end lilypond
+
+@c Note bene: duolen, triolen, kwartolen etc. worden anti-metrische
+@c figuren genoemd, hoewel ze in feite anti-ritmisch zijn -- hemiolen
+@c zijn veeleer anti-metrisch
+@subheading Antimetrische figuren
+
+@cindex antimetrische figuren
+@cindex triolen
+
+@funindex \times
+@funindex times
+
+Terminologie: @rglos{note value}, @rglos{triplet}.
+
+@notation{Antimetrische figuren} wordeg gemaakt met het
+@code{\times} sleutelwoord.  Het verwacht twee parameters:
+een fractie (breuk) en een stuk muziek.  De lengte van het
+stuk muziek wordt vermenigvuldigd met de fractie.  Een triol
+maakt dat de noten 2/3 van hun lengte duren, dus een
+@notation{triool} heeft als fractie 2/3
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+\times 2/3 { f8 g a }
+\times 2/3 { c8 r c }
+\times 2/3 { f,8 g16[ a g a] }
+\times 2/3 { d4 a8 }
+@end lilypond
+
+@subheading Versieringen
+
+@cindex versieringen
+@cindex voorslag
+@cindex naslag
+@cindex acciaccatura
+@cindex appoggiatura
+
+@funindex \grace
+@funindex grace
+@funindex \acciaccatura
+@funindex acciaccatura
+@funindex \appoggiatura
+@funindex acciaccatura
+
+Terminologie: @rglos{grace notes}, @rglos{acciaccatura},
+@rglos{appoggiatura}.
+
+@notation{Versieringen} worden gemaakt met het @code{\grace}
+commando, hoewel ze ook gemaakt kunenn worden door een het
+sleutelwoord @code{\appoggiatura} of @code{\acciaccatura}
+voor een muziekuitdrukking te zetten
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+c2 \grace { a32[ b] } c2 |
+c2 \appoggiatura b16 c2 |
+c2 \acciaccatura b16 c2 |
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Grace notes},
+@ruser{Tuplets},
+@ruser{Upbeats}.
+
+
+@node Verschillende noten tegelijk klinkend
+@translationof Multiple notes at once
+@section Verschillende noten tegelijk klinkend
+
+Deze paragraaf introduceert het hebben van meer dan één
+klinkende noot tegelijkertijd: verscheidene instrumenten,
+verscheidene notenbalken voor één instrument (bijv. piano),
+en akkoorden.
+
+Polyfonie betekent in de muziek het hebben van meer dan één
+klinkende melodie tegelijk.  Polyfonie in LilyPond betekent
+het hebben van meer dan een stem op dezelfde notenbalk.
+
+@menu
+* Muziekuitdrukkingen nader verklaard::
+* Meerdere notenbalken::
+* Notenbalkgroepen::
+* Het combineren van noten tot accoorden::
+* Polyfonie binnen een notenbalk::
+@end menu
+
+
+@node Muziekuitdrukkingen nader verklaard
+@translationof Music expressions explained
+@subsection Muziekuitdrukkingen nader verklaard
+
+@cindex muziekuitdrukking
+@cindex uitdrukking, muziek
+@cindex samengestelde muziekuitdrukking
+@cindex muziekuitdrukking, samengesteld
+
+In LilyPond-invoerbestanden wordt muziek gerepresenteerd
+door @emph{muziekuitdrukkingen}.  Een enkele noot is een
+muziekuitdrukking:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2] a4
+@end lilypond
+
+Een noot tussen accolades zetten maakt er een
+@emph{samengestelde muziekuitdrukking} van.  Hier hebben we
+een samengestelde muziekuitdrukking gemaakt die twee noten
+bevat:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+{ a4 g4 }
+@end lilypond
+
+Een groep muziekuitdrukkingen (bijv. noten) tussen accolades
+zetten betekent dat ze een sequentie zijn (d.w.z. de ene
+volgt op de vorige).  Het resultaat is een nieuwe
+muziekuitdrukking:
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+{ { a4 g } f4 g }
+@end lilypond
+
+@subheading Analogie: wiskundige uitdrukkingen
+
+Dit mechanisme lijkt op wiskundige formules: een grote
+formule wordt gemaakt door een samenstelling van kleine
+formules.  Zulke formules worden uitdrukkingen genoemd, en
+ze kunnen andere uitdrukkingen bevatten, zodat je
+willekeurig ingewikkelde en grote uitdrukkingen kunt maken.
+Bijvoorbeeld,
+
+@example
+1
+
+1 + 2
+
+(1 + 2) * 3
+
+((1 + 2) * 3) / (4 * 5)
+@end example
+
+Dit is een opeenvolging van uitdrukkingen, waar elke
+uitdrukking onderdeel is van de volgende (grotere)
+uitdrukking.  De eenvoudigste uitdrukkingen zijn getallen,
+en grotere worden gemaakt door het combineren van
+uitdrukkingen met operatoren (zoals @code{+}, @code{*} en
+@code{/}) en haakjes.  Net als wiskundige uitdrukkingen,
+kunnen muziekuitdrukkingen willekeurig diep worden genest,
+wat nodig is voor ingewikkelde muziek zoals polyfone
+partituren.
+
+
+@subheading Simultane muziekuitdrukkingen: meerdere notenbalken
+
+@cindex meerdere notenbalken
+@cindex notenbalken, meerdere
+@cindex polyfonie
+@cindex combineren van gelijktijdige uitdrukkingen
+@cindex gelijktijdige uitdrukkingen
+@cindex uitdrukkingen, gelijktijdig
+@cindex relatieve noten en gelijktijdige muziek
+@cindex relatieve noten en gelijktijdige uitdrukkingen
+@cindex simultane muziek en relatieve noten
+@cindex gelijktijdige uitdrukkingen en relatieve noten
+
+@funindex <<
+@funindex >>
+@funindex << ... >>
+
+Terminologie: @rglos{polyphony}.
+
+Deze techniek is nuttig voor @notation{polyfone} muziek.
+Voor het invoeren van muziek met meerdere stemmen of
+meerdere notenbalken, combineren we uitdrukkingen
+gelijktijdig.  Om aan te geven dat twee stemmen tegelijk
+klinken, voer je gewoon een simultane samenstelling van
+muziekuitdrukkingen in.  Een @q{simultane} muziekuitdrukking
+wordt gevormd door uitdrukkingen te tussen @code{<<} en
+@code{>>} te zetten.  In onderstaand voorbeeld, zijn drie
+sequenties (die allemaal enkele noten bevatten) simultaan
+samengesteld:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  <<
+    { a2 g }
+    { f2 e }
+    { d2 b }
+  >>
+}
+@end lilypond
+
+Merk op dat we elk niveau van de invoer met een ander aantal
+spaties hebben ingesprongen.  Het maakt LilyPond niet uit
+hoeveel (of hoe weinig) spaties er aan het begin van een
+regel staan, maar het op deze wijze inspringen van
+LilyPond-code maakt het voor mensen veel leesbaarder.
+
+@warning{elke noot is relatief aan de vorige noot in de
+invoer, niet relatief aan de @code{c''} in het eerste
+@code{@bs{}relative} commando.}
+
+
+@subheading Simultane muziekuitdrukking: enkele notenbalk
+
+Om het aantal notenbalken in een stuk te bepalen, kijkt
+LilyPond naar het begin van de eerste uitdrukking.  Als dat
+een enkele noot is, is er één notenbalk; als dat een
+simultane uitdrukking is, is er meer dan één notenbalk.
+Onderstaand voorbeeld toont een ingewikkelde uitdrukking,
+maar omdat het begint met een enkele noot wordt het
+genoteerd op een enkele notenbalk.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  c2 <<c e>> |
+  << { e2 f } { c2 <<b d>> } >> |
+}
+@end lilypond
+
+@node Meerdere notenbalken
+@translationof Multiple staves
+@subsection Meerdere notenbalken
+
+@cindex meerdere notenbalken
+@cindex notenbalken, meerdere
+@cindex context
+@cindex context, notatie
+@cindex notatiecontext
+
+@funindex \new Staff
+@funindex new Staff
+@funindex Staff
+@funindex \new
+@funindex new
+@funindex Score
+@funindex Voice
+@funindex Lyrics
+@funindex ChordNames
+
+LilyPond-invoerbestanden bestaan uit muziekuitdrukkingen,
+zoals we zagen in @ref{Muziekuitdrukkingen nader verklaard}.
+Als de partituur begint met een simultane muziekuitdrukking,
+maakt LilyPond meerdere notenbalken.  Echter, het is
+eenvoudiger te zien wat er gebeurt als we de notebalk
+expliciet creëren.
+
+Om meer dan een één notenbalk te printen, wordt elk stuk
+muziek dat een op een notebalk hoort gemarkeerd door er
+@code{\new Staff} voor te zetten.  Deze
+@code{Staff}-elementen worden dan gelijktijdig samengesteld
+met @code{<<} en @code{>>}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  <<
+    \new Staff { \clef "treble" c4 }
+    \new Staff { \clef "bass" c,,4 }
+  >>
+}
+@end lilypond
+
+Het commando @code{\new} opent een @q{notatiecontext.}  Een
+notatiecontext is een omgeving waarin muziekelementen (zoals
+noten of @code{\clef}-commando's) worden geïnterpreteerd.
+Voor eenvoudige stukken worden zulke notatiecontexten
+automatisch aangemaakt.  Voor ingewikkeldere stukken, is het
+beter om contexten expliciet aan te geven.
+
+Er zijn verschillende soorten van contexten.  @code{Score},
+@code{Staff}, en @code{Voice} zorgen voor melodische
+notatie, terwijl @code{Lyrics} liedteksten zet en
+@code{ChordNames} accoordnamen print.
+
+In syntaxtermen maakt het laten voorafgaan van Als je
+@code{\new} voor een muziekuitdrukking zet, maakt dat in
+syntaxtermen een grotere muziekuitdrukking.  Dat lijkt op
+het minteken in de wiskunde.  De formule @math{(4+5)} is een
+uitdrukking, dus @math{-(4+5)} is een grotere uitdrukking.
+
+Maatsoorten die in één notenbalk worden ingevoerd,
+beïnvloeden standaard ook alle andere notenbalken.  And de
+andere kant, de toonsoort van een notenbalk heeft
+@emph{geen} invloed op andere notenbalken.  Dit verschil in
+standaard gedrag is omdat partituren met transponerende
+instrumenten veel meer voorkomen dan polyritmische
+partituren.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  <<
+    \new Staff { \clef "treble" \key d \major \time 3/4 c4 }
+    \new Staff { \clef "bass" c,,4 }
+  >>
+}
+@end lilypond
+
+
+
+
+@node Notenbalkgroepen
+@translationof Staff groups
+@subsection Notenbalkgroepen
+
+@cindex pianobalk
+@cindex notenbalk, piano
+@cindex koorbalk
+@cindex notenbalk, koor
+@cindex manuaalbalk
+@cindex notenbalk, manuaal
+@cindex notenbalkgroep
+
+@funindex PianoStaff
+@funindex GrandStaff
+@funindex ChoirStaff
+
+Terminologie: @rglos{brace}.
+
+Pianomuziek wordt meestal genoteerd op twee notenbalken die
+verbonden zijn door een @notation{accolade}.  Het afdrukken
+van zo'n balk gaat hetzelfde als in het polyfone voorbeeld
+in @ref{Meerdere notenbalken}.  Echter, nu wordt de gehele
+uitdrukking in een @code{PianoStaff} gestopt:
+
+@example
+\new PianoStaff <<
+  \new Staff @dots{}
+  \new Staff @dots{}
+>>
+@end example
+
+Hier is een voorbeeldje:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  \new PianoStaff <<
+    \new Staff { \time 2/4 c4 e | g g, | }
+    \new Staff { \clef bass c,,4 c' | e c | }
+  >>
+}
+@end lilypond
+
+Andere notenbalkgroeperingen gaan met @code{\new
+GrandStaff}, geschikt voor for orkestpartituren, en
+@w{@code{\new ChoirStaff}}, geschikt voor vocale partituren.
+Deze notenbalkgroepen vormen allemaal een ander type
+context, namelijk een die een accolade aan de linkerkant van
+elk systeem maakt en ook de lengte van de maatstrepen
+bepaalt.
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Keyboard and other multi-staff instruments},
+@ruser{Displaying staves}.
+
+
+@node Het combineren van noten tot accoorden
+@translationof Combining notes into chords
+@subsection Het combineren van noten tot accoorden
+
+@cindex accoorden
+@cindex nootlengten in accoorden
+
+@funindex <
+@funindex >
+@funindex < ... >
+
+Terminologie: @rglos{chord}.
+
+We zagen eerder hoe noten kunnen worden gecombineerd tot
+@notation{accoorden} door aan te geven dat ze tegelijk
+klinken door ze tussen dubbele gehoekte haken te zetten.
+Echter, de normale manier om een accoord aan te geven is
+door de toonhoogten tussen @emph{enkele} hoekige haken te
+zetten.  Merk op dat alle noten in een accoord dezelfde
+lengte moeten hebben, en dat die lengte na de afsluitende
+haak komt.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+r4 <c e g> <c f a>2
+@end lilypond
+
+Beschouw accoorden als vrijwel identiek aan enkele noten:
+bijna alles wat je aan een enkele noot kunt plakken, kun je
+aan een accoord plakken, en alles komt @emph{buiten} de
+hoekige haken.  Bijvoorbeeld, je kunt markeringen als
+waardestrepen en overbindingen gebruiken met accoorden.  Ze
+worden geplaatst buiten de hoekige haken.
+
+@lilypond[verbatim,quote,relative=2]
+r4 <c e g>8[ <c f a>]~ <c f a>2 |
+r4 <c e g>8( <c e g>\> <c e g>4 <c f a>\!) |
+@end lilypond
+
+
+@node Polyfonie binnen een notenbalk
+@translationof Single staff polyphony
+@subsection Polyfonie binnen een notenbalk
+
+@cindex polyfonie
+@cindex meerdere stemmen
+@cindex stemmen, meerdere op een balk
+@cindex enkelbalks polyfonie
+@cindex spatierust
+@cindex rust, spatie
+
+@funindex << ... \\ ... >>
+@funindex <<
+@funindex \\
+@funindex >>
+
+Polyfone muziek in LilyPond, hoewel niet moeilijk, maakt
+gebruik van concepten die we nog niet hebben besproken, dus
+kunnen we nog niet introduceren.  In plaats daarvan worden
+in de volgende paragrafen eerst deze concepten uitvoerig
+verklaard.
+
+@seealso
+Beginnershandleiding:
+@ref{Voices contain music}.
+
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Simultaneous notes}.
+
+@node Vocale muziek
+@translationof Songs
+@section Vocale muziek
+
+Deze paragraaf introduceert vocale muziek en eenvoudige
+liedjes.
+
+@menu
+* Het zetten van eenvoudige liedjes::
+* Liedteksten uitrichten op een melodie::
+* Liedteksten bij meerdere notenbalken::
+@end menu
+
+
+@node Het zetten van eenvoudige liedjes
+@translationof Setting simple songs
+@subsection Het zetten van eenvoudige liedjes
+
+@cindex liedteksten
+@cindex liedjes
+
+@funindex \addlyrics
+@funindex addlyrics
+
+Terminologie: @rglos{lyrics}.
+
+Hier is het begin van de melodie van een slaapliedje,
+@notation{Girls and boys come out to play}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  \key g \major
+  \time 6/8
+  d4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4
+}
+@end lilypond
+
+De @notation{liedteksten} kunnen op deze noten worden gezet,
+door beiden te combineren met het
+@code{\addlyrics}-sleutelwoord.  Liedteksten worden
+ingevoerd door de lettergrepen van elkaar te scheiden met
+een spatie.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key g \major
+    \time 6/8
+    d4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4
+  }
+  \addlyrics {
+    Girls and boys come | out to play,
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+Merk de accolades op die zowel de muziek als de liedtekst
+afbakenen.  Het is van essentiëel belang dat de laatste
+lettergreep van de afsluitende accolade gescheiden wordt
+door een spatie of nieuwe regel, anders wordt aangenomen dat
+de accolade nog deel uitmaakt van die lettergreep, wat een
+obscure foutmelding oplevert, zie @rprogram{Apparent error
+in ../ly/init.ly}.
+
+Merk tevens de hoekige haken @w{@code{<< ... >>}} op die om
+het hele stuk heen staan en aangeven dat de muziek en de
+woorden tegelijk klinken.
+
+@node Liedteksten uitrichten op een melodie
+@translationof Aligning lyrics to a melody
+@subsection Liedteksten uitrichten op een melodie
+
+@cindex melisma
+@cindex legatolijn
+@cindex streepjes
+@cindex underscore
+@cindex liedteksten, uitrichten
+@cindex uitrichten van liedteksten
+@cindex liedteksten, woorden met meerdere lettergrepen
+@cindex woorden met meerdere lettergrepen in liedteksten
+
+Terminologie: @rglos{melisma}, @rglos{extender line}.
+
+De volgende regel van het slaapliedje is @notation{The moon
+doth shine as bright as day}.  Laten we die ook invoeren:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key g \major
+    \time 6/8
+    d4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
+    a4 b8 c b a | d4 b8 g4. |
+  }
+  \addlyrics {
+    Girls and boys come | out to play,
+    The | moon doth shine as | bright as day; |
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+Als je de code van het bovenstaand voorbeeld compileert,
+zul je waarschuwingen op het scherm zien:
+
+@example
+song.ly:12:29: waarschuwing: maat-controle gefaald op: 5/8
+    The | moon doth shine as
+                             | bright as day; |
+song.ly:12:46: waarschuwing: maat-controle gefaald op: 3/8
+    The | moon doth shine as | bright as day;
+                                              |
+@end example
+
+Dit is een goed voorbeeld van de waarde van maat-controles.
+Als we naar de muziek kijken, dan zien we dat de extra
+liedteksten niet helemaal goed uitgericht zijn met de noten.
+Het woord @notation{shine} moet op twee noten gezongen
+worden, niet op één.  Dit wordt een @notation{melisma}
+genoemd, een enkele lettergreep gezongen op meer dan een
+noot.  Er zijn verschillende manieren om een lettergreep
+over meerdere noten uit te verdelen, het eenvoudigst is een
+legatoboog over de noten te zetten, voor details, zie
+@ref{Overbindingen en legatobogen}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key g \major
+    \time 6/8
+    d4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
+    a4 b8 c( b) a | d4 b8 g4. |
+  }
+  \addlyrics {
+    Girls and boys come | out to play,
+    The | moon doth shine as | bright as day; |
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+De woorden zijn nu goed uitgericht met de noten, maar de
+automatische waardestrepen voor de noten boven
+@notation{shine as} zien er niet helemaal goed uit.  We
+kunnen dit verbeteren door handmatige
+waardestreep-aanduidingen in te voegen om de automatische
+waardestrepen te overschrijven, voor details, see
+@ref{Automatische en handmatige waardestrepen}.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key g \major
+    \time 6/8
+    d4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
+    a4 b8 c([ b]) a | d4 b8 g4. |
+  }
+  \addlyrics {
+    Girls and boys come | out to play,
+    The | moon doth shine as | bright as day; |
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+Als alternatief voor het gebruik van legatobogen, kunnen
+melismata worden aangegeven door in de liedtekst een
+underscore @code{_} toe te voegen voor elke noot die moet
+worden opgenomen in de melisma:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key g \major
+    \time 6/8
+    d4 b8 c4 a8 | d4 b8 g4 g8 |
+    a4 b8 c[ b] a | d4 b8 g4. |
+  }
+  \addlyrics {
+    Girls and boys come | out to play,
+    The | moon doth shine _ as | bright as day; |
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+Als een lettergreep zich uitstrekt over een aantal noten of
+over een noot die heel lang duurt, wordt gewoonlijk een
+@notation{legatolijn} getrokken vanaf de lettergreep die
+zich uitstrekt onder alle noten van die lettergreep.  Die
+wordt ingevoerd als twee underscores @code{__}.  Hier is een
+voorbeeld uit de eerste drie maten van @notation{Dido's
+Lament}, van Purcells @notation{Dido and Æneas}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key g \minor
+    \time 3/2
+    g2 a bes | bes2( a) b2 |
+    c4.( bes8 a4. g8 fis4.) g8 | fis1
+  }
+  \addlyrics {
+    When I am | laid,
+    am | laid __ in | earth,
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+In geen van de voorbeelden tot nu toe zijn woorden met meer
+dan een lettergreep gebruikt.  Zulke woorden worden
+gewoonlijk opgedeeld in een lettergreep per noot, met
+koppeltekens tussen de lettergrepen.  Zo'n koppelteken
+worden ingevoerd als twee streepjes, wat een koppelteken
+midden tussen de twee lettergrepen oplevert.  Hier is een
+voorbeeld dat dit laat zien en alles wat we tot nu toe
+hebben geleerd over het uitrichten van liedteksten naar
+noten.  notes.
+
+@c no ragged-right here because otherwise the hyphens get lost,
+@c but the example is long enough to avoid looking strange.
+@lilypond[verbatim,quote,noragged-right]
+<<
+  \relative c' {
+    \key g \major
+    \time 3/4
+    \partial 4
+    d4 | g4 g a8( b) | g4 g b8( c) |
+    d4 d e | c2
+  }
+  \addlyrics {
+    A -- | way in a __ | man -- ger,
+    no __ | crib for a | bed, __
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+Sommige liedteksten, vooral die in het Italiaans, hebben het
+omgekeerde nodig: het zetten van meer dan een lettergreep op
+een noot.  Dit wordt bereikt door lettergreepen aan elkaar
+te koppelen met een enkele underscore @code{_} (zonder
+spaties), of door ze tussen dubbele aanhalingtekens te
+zetten.  Hier is een voorbeeld uit Rossini's
+@notation{Figaro}, waar @notation{al} op dezelfde noot moet
+worden gezongen als @notation{go} uit het @notation{Largo}
+in Figaro's aria @notation{Largo al factotum}:
+
+@c no ragged-right here because otherwise the hyphens get lost,
+@c but the example is long enough to avoid looking strange.
+@lilypond[verbatim,quote,noragged-right]
+<<
+  \relative c' {
+    \clef "bass"
+    \key c \major
+    \time 6/8
+    c4.~ c8 d b | c8([ d]) b c d b | c8
+  }
+  \addlyrics {
+    Lar -- go_al fac -- | to -- tum del -- la cit -- | tà
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Vocal music}.
+
+
+@node Liedteksten bij meerdere notenbalken
+@translationof Lyrics to multiple staves
+@subsection Liedteksten bij meerdere notenbalken
+
+@cindex liedteksten en meerdere notenbalken
+@cindex meerdere notenbalken en liedteksten
+
+De eenvoudige aanpak met @code{\addlyrics} kan gebruikt
+worden voor het plaatsen van liedteksten onder meer dan een
+notenbalk.  Hier is een voorbeeld uit Handels
+@notation{Judas Maccabæus}:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+<<
+  \relative c'' {
+    \key f \major
+    \time 6/8
+    \partial 8
+    c8 | c8([ bes]) a a([ g]) f | f'4. b, | c4.~ c4
+  }
+  \addlyrics {
+    Let | flee -- cy flocks the | hills a -- | dorn, __
+  }
+  \relative c' {
+    \key f \major
+    \time 6/8
+    \partial 8
+    r8 | r4. r4 c8 | a'8([ g]) f f([ e]) d | e8([ d]) c bes'4
+  }
+  \addlyrics {
+    Let | flee -- cy flocks the | hills a -- dorn,
+  }
+>>
+@end lilypond
+
+Partituren die ingewikkelder zijn dan dit eenvoudige
+voorbeeld kun je beter maken door het uit elkaar trekken van
+de score structuur en de noten en liedteksten door het
+gebruik van variabelen.  Dit wordt behandeld in
+@ref{Stukken organiseren met variabelen}.
+
+
+@seealso
+Notatiehandleiding:
+@ruser{Vocal music}.
+
+
+@node De puntjes op de i's
+@translationof Final touches
+@section De puntjes op de i's
+
+Dit is de laatste paragraaf van het leerboek; het laat zien
+hoe je de puntjes op de i's zet voor eenvoudige stukken, en
+geeft een inleiding op het vervolg van de handleiding.
+
+@menu
+* Stukken organiseren met variabelen::
+* Titels toevoegen::
+* Absolute notenamen::
+* Na het leerboek::
+@end menu
+
+
+@node Stukken organiseren met variabelen
+@translationof Organizing pieces with variables
+@subsection Stukken organiseren met variabelen
+
+@cindex variabelen
+@cindex variabelen, definiëren
+@cindex identifiers
+@cindex macro's
+@cindex variabelen toekennen
+@cindex variables gebruiken
+@cindex gebruik van variables
+@cindex variabelen, toegestane tekens in
+@cindex tekens toegestaan in variabelen
+
+Wanneer alle elementen die eerder zijn besproken worden
+gecombineerd om grotere bestanden te maken, worden de
+muziekuitdrukkingen een stuk groter.  In polyfone muziek met
+veel notenbalken, kunnen invoerbestanden heel verwarrend
+worden.  Deze verwarring kunnen we verminderen door het
+gebruik van @emph{variabelen}.
+
+Met variabelen (ook bekend als identifiers of macro's),
+kunnen we ingewikkelde muziekuitdrukkingen in stukken
+breken.  Een waarde aan een variabele toekennen gaat as
+volgt:
+
+@example
+benoemdeMuziek = @{ @dots{} @}
+@end example
+
+De inhoud van de muziekuitdrukking @code{benoemdeMuziek} kan
+later worden gebruikt door een backslash voor de naam te
+zetten (@code{\benoemdeMuziek}, precies als een gewoon
+LilyPond-commando).
+
+@c KEEP LY
+@lilypond[verbatim,quote]
+viool = \new Staff {
+  \relative c'' {
+    a4 b c b
+  }
+}
+
+cello = \new Staff {
+  \relative c {
+    \clef "bass"
+    e2 d
+  }
+}
+{
+  <<
+    \viool
+    \cello
+  >>
+}
+@end lilypond
+
+@noindent
+De naam van een variabele mag alleen letters bevatten, geen
+cijfers, underscores, or of streepjes.
+
+Variabelen moeten gedefiniëerd worden @emph{voor} de
+eigenlijke muziekuitdrukking, daarna kunnen ze zo vaak als
+nodig worden hergebruikt.  Ze kunnen zelfs worden gebruikt
+om de inhoud van een nieuwe variabele te construeren, wat
+een manier is om een stuk muziek met veel herhalingen
+compacter in te voeren.
+
+@c KEEP LY
+@lilypond[verbatim,quote]
+trioolA = \times 2/3 { c,8 e g }
+maatA = { \trioolA \trioolA \trioolA \trioolA }
+
+\relative c'' {
+  \maatA \maatA
+}
+@end lilypond
+
+Variabelen kunnen worden gebruikt voor allerlei andere typen
+objecten in de invoer.  Bijvoorbeeld
+
+@example
+breedte = 4.5\cm
+naam = "Janneke"
+aVijfPapier = \paper @{ paperheight = 21.0 \cm @}
+@end example
+
+Afhankelijk van de inhoud kan de variabele gebruikt wonden
+op verschillende plaatsen.  Onderstaand voorbeeld maakt
+gebruik van de bovenstaande variabelen:
+
+@example
+\paper @{
+  \aVijfPapier
+  line-width = \breedte
+@}
+
+@{
+  c4^\naam
+@}
+@end example
+
+
+@node Titels toevoegen
+@translationof Adding titles
+@subsection Titels toevoegen
+
+@cindex titel
+@cindex kopjes
+@cindex titelblok
+
+@funindex \header
+@funindex header
+
+De titel, componist, opusnummer, en soortgelijke informatie
+worden ingevoerd in het @code{\header}-blok.  Deze bevindt
+zich buiten de muziekuitdrukking; het @code{\header}-blok
+staat gewoonlijk direct onder het versienummer.
+
+@example
+\version @w{"@version{}"}
+
+\header @{
+  title = "Symfonie"
+  composer = "Ik"
+  opus = "Op. 9"
+@}
+
+@{
+  @dots{} muziek @dots{}
+@}
+@end example
+
+Als het bestand wordt verwerkt, worden titel en componist en
+opus boven de muziek geprint.  Meer informatie over titels
+staat in @ruser{Creating titles}.
+
+
+@node Absolute notenamen
+@translationof Absolute note names
+@subsection Absolute notenamen
+
+@cindex notenamen
+@cindex notenamen, absolute
+@cindex absolute modus
+@cindex absolute waarden voor toonhoogten
+@cindex toonhoogten, absolute waarden
+@cindex absolute notenamen
+
+Totnutoe hebben we steeds @code{\relative} gebruikt om
+toonhoogten aan te duiden.  Dit is voor de meeste muziek de
+eenvoudigste manier van invoeren, maar er is ook een andere
+manier om toonhoogten in te voeren: de absolute modus.
+
+Alls je @code{\relative} weglaat, behandelt LilyPond alle
+toonhoogten als absolute waarden.  Een @code{c'} betekent
+altijd de centrale C, een @code{b} betekent altijd de noot
+een stapje onder de centrale C en een @code{g,} is altijd de
+noot onderaan de balk bij de bassleutel.
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+{
+  \clef "bass"
+  c'4 b g, g, |
+  g,4 f, f c' |
+}
+@end lilypond
+
+Hier is een toonladder over vier octaven:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+{
+  \clef "bass"
+  c,4 d, e, f, |
+  g,4 a, b, c |
+  d4 e f g |
+  a4 b c' d' |
+  \clef "treble"
+  e'4 f' g' a' |
+  b'4 c'' d'' e'' |
+  f''4 g'' a'' b'' |
+  c'''1 |
+}
+@end lilypond
+
+Zoals je ziet, behoeft het schrijven van een melodie in de
+vioolsleutel nogal wat apostrof-tekens @code{'}.  Kijk eens
+naar dit fragment van mozart:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+{
+  \key a \major
+  \time 6/8
+  cis''8. d''16 cis''8 e''4 e''8 |
+  b'8. cis''16 b'8 d''4 d''8 |
+}
+@end lilypond
+
+Al die apostrofs maken de invoer onleesbaar en zijn een bron
+van fouten.  met @code{\relative} is bovenstaand voorbeeld
+een stuk leesbaarder en ook eenvoudiger in te voeren:
+
+@lilypond[verbatim,quote]
+\relative c'' {
+  \key a \major
+  \time 6/8
+  cis8. d16 cis8 e4 e8 |
+  b8. cis16 b8 d4 d8 |
+}
+@end lilypond
+
+Als je een fout maakt met een octaveringsteken (@code{'} of
+@code{,}) in de @code{\relative}-modus, wordt dat heel snel
+duidelijk -- veel noten staan in het verkeerde octaaf.  Als
+je in absolute modus werkt, is een enkele octaaffout lang
+niet zo goed zichtbaar, en zal dus ook niet zo eenvoudig te
+vinden zijn.
+
+Echter, absolute modus is is nuttig in muziek met zeer grote
+intervallen en vooral voor lilypond-invoer die met de
+computer wordt gegenereerd.
+
+
+@node Na het leerboek
+@translationof After the tutorial
+@subsection Na het leerboek
+
+Als je dit leerboek uit hebt, kun je het beste zelf een paar
+stukken in gaan voeren.  Begin met het toevoegen van noten
+aan een van de @ref{Templates}.  Als je notatie nodig hebt
+die niet is behandeld in het leerboek, kijk dan in de
+notatiehandleiding, beginnend bij @ruser{Musical notation}.
+Al je een stuk wilt schrijven voor een ensemble waarvoor
+geen sjabloon beschikbaar is, kijk dan naar @ref{Extending
+the templates}.
+
+Zodra je een paar korte stukken hebt geschreven, lees de
+rest van de beginnershandleiding (hoofdstukken 3-5).  Je mag
+die nu natuurlijk ook best gaan lezen!  Echter, het vervolg
+van de Beginnershandleiding veronderstelt dat je vertrouwd
+bent met LilyPond-invoer.  Je zou die hoofstukken snel
+kunnne doorkijken en later terugkomen als je wat meer
+ervaring hebt.
+
+In dit leerboek en in het vervolg van de
+beginnershandleiding is een alinea @strong{Zie ook} aan het
+eind van elke paragraaf met kruisverwijzingen naar andere
+paragrafen: deze kruisverwijzingen kun je beter niet volgen
+bij de eerste keer lezen.  Als je de gehele
+beginnershandleiding een keer hebt gelezen, wil je wellicht
+bepaalde stukken herlezen en kun je deze kruisverwijzingen
+bijvoorbeeld volgen voor meer informatie.
+
+Mocht je dat nog niet gedaan hebben, lees @emph{alsjeblieft}
+het @ref{Overzicht van handleidingen}.  Er is veel
+informatie beschikbaar over LilyPond, dus nieuwkomers weten
+vaak niet waar ze precies moeten zoeken.  Als je vijf
+minuten uittrekt om die paragraaf goed te lezen, kun je
+jezelf uren frustratie besparen met het zoeken op
+verkeerde plaatsen!
+