1 @c -*- coding: utf-8; mode: texinfo; documentlanguage: nl; fill-column: 60 -*-
2 @c This file is part of web.texi
4 Translation of GIT committish: 303c4023fce97de0cfb2d27a7e689d1ad7c4752b
6 When revising a translation, copy the HEAD committish of the
7 version that you are working on. For details, see the Contributors'
8 Guide, node Updating translation committishes..
11 @c Translator: Jan Nieuwenhuizen
12 @c Translation checker: Tineke de Munnik
13 @c Translation checker committish: fd33752
17 @translationof Introduction
19 @divClass{column-center-top}
21 @imageFloat{flat-design,png,right}
23 De inspiratie voor LilyPond ontstond toen twee muzikanten
24 meer wilden dan de ontzielde aanblik van met de computer
25 geprinte bladmuziek. Muzikanten lezen het liefst mooie
26 muziek dus waarom zouden programmeurs geen software kunnen
27 schrijven waarmee je prachtige partijen kunt afdrukken?
29 Het resultaat is een systeem waarin muzikanten geen omkijken
30 meer hebben naar layout-details, maar zich kunnen
31 concentreren op het maken van muziek. LilyPond biedt hen de
32 mogelijkheid om partijen te maken van publicatiekwalteit,
33 volgens de beste tratities van klassieke muziekgravure.
37 @divClass{column-left-top}
38 @subheading Wat LilyPond doet
43 @ref{Functies}: Wat kan LilyPond?
46 @ref{Voorbeelden}: Ik wil muziek zien!
49 @ref{Vrijheid}: LilyPond is Vrije Software.
52 @ref{Achtergrond}: Onze berekende esthetiek.
57 @divClass{column-right-top}
58 @subheading LilyPond in gebruik
63 @ref{Producties}: Daadwerkelijke gebruik van LilyPond.
66 @ref{Recenties}: Wat zeggen anderen over LilyPond?
71 @divClass{column-center-bottom}
72 @subheading Hoe LilyPond werkt
77 @ref{Tekstinvoer}: Jullie schrijven muziek als @emph{tekst}?!
80 @ref{Eenvoudiger bewerken}: Andere manieren van werken met LilyPond.
87 * Functies:: What can LilyPond do?
88 * Voorbeelden:: I want to see some music!
89 * Vrijheid:: Freedom and the GPL.
90 * Achtergrond:: Computational aesthetics.
91 * Producties:: Real-life use of LilyPond.
92 * Recenties:: What do people say about it?
93 * Tekstinvoer:: You write music as text?!
94 * Eenvoudiger bewerken:: Other ways of working with LilyPond.
101 @unnumberedsec Functies
102 @translationof Features
103 @divClass{column-center-top}
106 @subheading Elegantie
107 @subsubheading Prachtige klassieke muziekgravure
109 @imageFloat{flat-design,png,right}
111 Met LilyPond kunnen muzikanten elegante bladmuziek
112 produceren die gemakkelijk leest. De community van
113 ontwikkelaars heeft duizenden uren geïnvesteerd in het
114 ontwikkelen van krachtige muzieknotatie-software die
115 prachtige gegraveerde muziek oplevert. Alle
116 stijlinstellingen, het speciaal ontworpen muziekfont en
117 algoritmes zijn geïnspireerd op de mooiste handgegraveerde
118 bladmuziek. De LilyPond-uitvoer ziet er net zo krachtig en
119 harmonisch uit als de best gegraveerde klassieke partituren.
120 Dit wordt verder uitgewerkt in ons @ref{Essay}.
122 @subsubheading Effectieve layout-keuzes
124 Verlies minder tijd met het verfraaien van het resultaat;
125 LilyPond verzint zelf de beste layout. Het bepaalt de
126 spatiëring en het afbreken van regels en pagina's, zodat een
127 strakke en regelmatige layout ontstaat. Het voorkomt
128 botsingen tussen liedteksten, noten en akkoorden en zet
129 legatobogen en waardestrepen automatisch op de juiste
135 @subheading Gebruiksgemak
137 @imageFloat{lilypond-book,png,right}
139 @subsubheading Tekstgebaseerde invoer
141 LilyPond werkt met ASCII-invoer die je kunt aanleveren met
142 jouw favoriete teksteditor, snel en comfortabel. De invoer
143 bevat alle informatie, dus het onthouden van ingewikkelde
144 reeksen commando's is niet nodig: sla gewoon je
145 invoerbestand op en je kunt alles later opnieuw raadplegen.
147 @subsubheading Combineer muziek en tekst
149 Voeg muziekfragmenten aan teksten toe zonder het knippen en
150 plakken van plaatjes. Integreer muziek naadloos in @LaTeX{}
151 of HTML, of voeg muziek toe aan OpenOffice.org met behulp
152 van OOoLilyPond. Plugins zijn ook beschikbaar voor het
153 gebruik van LilyPond-code in verschillende blogs and wiki's,
154 wat online-samenwerking mogelijk maakt.
156 @subsubheading Toegankelijkheid
158 Tekstgebaseerde invoer maakt het schrijven van partituren
159 ook toegankelijk voor gebruikers met ernstige lichamelijke
160 beperkingen. Gebruikers met motorische beperkingen die niet
161 kunnen typen of een muis kunnen besturen, kunnen
162 spraakherkenningssoftware gebruiken om LilyPond-bestanden te
163 bewerken. Zelfs blinde gebruikers kunnen voorleessoftware
164 gebruiken voor het schrijven van LilyPond-bestanden -- een
165 onmogelijke taak in grafisch-gebaseerde muziekprogramma's.
167 @subsubheading Uitbreidbaar ontwerp
169 Alle instellingen kunnen worden aangepast aan je eigen
170 persoonlijke typografische voorkeuren. Als dat niet
171 voldoende is, bestaat er nog altijd de ingebouwde
172 scriptingtaal Scheme, een dialect van de krachtige
173 programmeertaal LISP. Instellingen, variabelen en functies
174 zijn allemaal beschreven in de uitvoerige
175 referentiehandleiding van het programma.
183 @imageFloat{frescobaldi-lilypond-editor-small,png,right}
185 @subsubheading Vrije software
187 LilyPond kan kostenloos worden gedownload! Ja hoor - het is
188 gratis. Je kunt het downloaden van de downloadpagina.
190 Bovendien is het ook vrije software. Wat betekent dat je de
191 broncode erbij krijgt, plus toestemming om deze te
192 veranderen en te kopiëren. Dus als je je ergert aan een
193 fout, of als er iets in het programma ontbreekt, kun je het
194 zelf oplossen of iemand anders inhuren om het voor je te
198 @subsubheading Uitstekende ondersteuning
200 LilyPond werkt op alle bekende besturingssystemen:
201 GNU/Linux, MacOS X, en Windows. Er is een zeer uitgebreide
202 handleiding met honderden voorbeeldbestandjes. Er is een
203 actieve gebruikersgroep die antwoorden geeft op de
204 lilypond-user mailinglijst, terwijl het ontwikkelingsteam
205 ervoor zorgt dat problemen snel worden opgelost.
208 @subsubheading Verbeterde editors
210 Verscheidene ontwikkelaars, zelf actieve gebruikers van
211 LilyPond, hebben ook gereedschappen geschreven die speciaal
212 bedoeld zijn om het invoeren van LilyPond-bestanden sneller
213 en effectiever te maken. Een aantal voorbeelden is te
214 vinden in @ref{Eenvoudiger bewerken}.
219 @divClass{column-center-bottom}
222 Nog steeds niet overtuigd? Bekijk dan maar eens enkele
223 specifieke @ref{Voorbeelden}. Heb je al besloten LilyPond
224 te gaan proberen, lees dan eerst over onze
230 @unnumberedsec Voorbeelden
231 @translationof Examples
233 LilyPond is een krachtig en flexibel gereedschap voor
234 uiteenlopende muzieknotatie-taken. Bekijk ter inspiratie
235 eens onze galerij met voorbeelden!
238 @subsubheading Klassieke Muziek
240 Dit orgelwerk van J.S. Bach is een typisch LilyPond-project.
242 @exampleImage{bach-bwv610}
246 @subsubheading Ingewikkelde muzieknotatie
248 Dit voorbeeld uit @emph{Goyescas} van Enrique Granados laat
249 geavanceerde typesettingsfuncties zien, zoals waardestrepen
250 met knie, stokken tussen notenbalken en
251 melodie-volglijntjes.
253 @exampleImage{granados}
257 @subsubheading Vroege muziek
259 LilyPond geeft ook ondersteuning voor verscheidene
260 verouderde notatievormen zoals dit Gregoriaanse liedfragment.
262 @exampleImage{ancient-headword}
266 @subsubheading Moderne muziek
268 Hedendaagse componisten vinden dat LilyPond zich goed leent
269 voor het tonen van ongebruikelijke notatie. Hier is een
270 fragment uit Trevor Bača's @emph{Čáry}, voor solo basfluit.
277 @subsubheading Maak efficiënte, flexibele partijen voor uitvoerenden
279 Vanuit één en dezelfde broncode kunnen allerlei soorten
280 partijen worden gemaakt. Dit is een fragment uit
281 @uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/, Nicolas Sceaux's}
282 gravure van Handels @emph{Giulio Cesare}, als volledige
283 partituur, piano-zang reductie, en een vioolpartij.
285 @exampleImage{sesto-full}
287 @exampleImage{sesto-piano}
289 @exampleImage{sesto-violin}
294 @subsubheading Tablatuur
296 LilyPond ondersteunt tablatuurnotatie die kan
297 worden aangepast aan elk intrument dat van tablatuur kan spelen.
298 De tablatuurbalk wordt automatisch gegenereerd op basis van de
299 noten die voor de vijf-lijns notenbalk zijn ingevoerd.
301 @exampleImage{tab-example}
305 @subsubheading Schenker-diagrammen
307 De standaard uitvoer kan ingrijpend worden veranderd. Dit
308 is een indrukwekkende Schenker-analyse, gemaakt door Kris
309 Schaffer, voor een artikel in in
310 @uref{http://www.linuxjournal.com/article/8364 , Linux
311 Journal.}. Voor de duidelijkheid zijn hier kleuren
314 @exampleImage{bach-schenker}
318 @subsubheading Vocale muziek
320 LilyPond blinkt uit in alle soorten vocale muziek, van
321 psalmen en gezangen tot opera. Hier is een Middeleeuws
322 motet met enigszins ongebruikelijke eisen. De tenorstem is
323 in een andere maatsoort genoteerd dan de anderen, maar moet
324 uitgelijnd zijn als ware het dezelfde maatsoort. LilyPond
325 doet dit bijzonder elegant. Let ook op de incipits met
326 sleutels in de Vaticana stijl, de doorgestreepte stokken die
327 gepliceerde noten aangeven en de ligatuurhaken boven
328 bepaalde groepen noten.
330 @exampleImage{aucun-snippet}
334 @subsubheading Educatieve doeleinden
336 LilyPond is ook perfect voor educatieve doeleinden.
337 Hier is een voorbeeld van een eenvoudige contrapunt-oefening.
339 @exampleImage{theory}
343 @subsubheading Populaire muziek
345 Het is eenvoudig om zogenaamde pop leadsheets met melodie,
346 songtekst, akkoordnamen, en fretboard-diagrammen te maken. In dit
347 voorbeeld zie je enkele van de voorgedefiniëerde
348 fretboard-diagrammen, maar ze kunnen ook ingrijpend veranderd
349 worden voor vrijwel elke andere situatie.
355 @subsubheading Grote projecten
357 LilyPond is uitstekend voor grote projecten zoals opera's of
358 werken voor groot symfonieorkest. Daarnaast levert de
359 tekstgebaseerde invoer een grotere toegankelijkheid -- dit
360 voorbeeld is een bijdrage van Hu Haipeng, een blinde
363 @exampleImage{orchestra}
367 @divClass{column-center-bottom}
370 Nog steeds niet overtuigd? LilyPond is Vrije Software, die
371 jou @ref{Vrijheid} geeft. Heb je al besloten LilyPond te
372 gaan proberen, lees dan eerst over onze @ref{Tekstinvoer}.
376 @unnumberedsec Vrijheid
377 @translationof Freedom
380 @divClass{column-center-top}
381 @subheading Vrije Software
383 @uref{http://www.gnu.org/, GNU} LilyPond is geschreven en
384 wordt onderhouden door een groep enthousiaste liefhebbers.
385 Het wordt uitgebracht onder de @ref{GPL, GNU General Public
386 License} (GNU Algemene Publieke Licentie) en de @ref{FDL,
387 GNU Free Documentation License} (GNU Vrije Documentatie
388 Licentie), hetgeen iedereen de vrijheid geeft het programma
389 te verbeteren, veranderen en uit te breiden. Het maken van
390 prachtige muziek zou geen honderden euro's aan software
394 @c @divClass{column-left-top}
396 @divClass{keep-bullets}
397 @subheading Wat zijn de voordelen voor gebruikers?
402 Geen kosten: download en probeer het! Wat heb je te
406 Delen: als het programma je bevalt, geef dan een kopie aan
407 je vrienden, docenten, studenten, en collega's.
410 Broncode beschikbaar: als je benieuwd bent hoe LilyPond
411 bepaalde notatie maakt, kun je precies zien hoe het in zijn
415 Uitbreidbaar: je kunt functies toevoegen, fouten repareren,
416 en de functionaliteit veranderen. Als je geen programmeur
417 bent, kun je iemand inhuren die het voor je doet.
419 Dit mag misschien niet zo aantrekkelijk lijken voor
420 sommige muzikanten, maar de mogelijkheid om software
421 uit te breiden kan van groot belang zijn voor
422 serieuze componisten, bedrijven en wetenschappers.
425 Veilige toekomst: als een commerciëel bedrijf bankroet gaat,
426 wat gebeurt er dan met de elektronische muziek die
427 afhankelijk is van hun producten? Dit bezwaar bestaat niet
428 met LilyPond; zelfs wanneer het gehele ontwikkelteam ermee
429 stop (bijzonder onwaarschijnlijk), zal het programma nog
430 steeds legaal beschikbaar zijn om te kopiëren, wijzigen en
438 @c @divClass{column-right-top}
440 @divClass{keep-bullets}
441 @subheading Waarom @qq{geven} LilyPond-ontwikkelaars hun werk gratis @qq{weg}?
443 De meesten van ons zien het ontwikkelen van LilyPond als een
444 hobby of als vrijwilligerswerk. Dus de vraag is eigenlijk
445 @qq{waarom willen mensen vrijwilliger zijn}?
451 Plezier: naar een doel toewerken kan prettig zijn, vooral
452 wanneer je het met een team doet!
455 Gedeelde doelen: we willen allemaal prachtige bladmuziek,
456 maar weinig mensen hebben de expertise (en niemand heeft de
457 tijd!), om een programma te maken dat alle situaties aan
458 kan. Door samen te werken -- één verbetert de automatische
459 waardestreepcode, een ander verbetert de vorm van de
460 legatoboogjes, en een derde schrijft documentatie waarin
461 wordt uitgelegd hoe je deze functies kunt gebruiken --
462 kunnen we samen onze doelen bereiken met een fractie van de
466 Geef-cultuur: de Vrije Software (of @qq{Open Source})
467 beweging heeft veel geweldige software projecten opgeleverd,
468 zoals @uref{http://kernel.org/, GNU/Linux},
469 @uref{http://www.getfirefox.com/, Mozilla Firefox}, en
470 @uref{http://www.wesnoth.org/, Battle for Wesnoth}. Omdat
471 ze van deze projecten geprofiteerd hebben, willen sommige
472 ontwikkelaars iets @qq{terug doen} voor de community.
475 Werkervaring: bijdragen aan open-source projecten is een
476 mooie manier om te oefenen met programmeren, het schrijven
477 van documentatie, het vertalen van documentatie, of
478 ontwerpen. Deze ervaring heeft sommige ontwikkelaars zelfs
479 een baan of een beurs opgeleverd.
486 @divClass{column-center-bottom}
489 Nog steeds niet overtuigd? Lees ons uitgebreide essay over
490 onze graveerfilosofie in @ref{Achtergrond}. Heb je al
491 besloten LilyPond te gaan proberen, lees dan eerst over onze
496 @unnumberedsec Achtergrond
497 @translationof Background
499 @divClass{column-center-top}
500 @subheading Achtergrond essay
502 We hebben een uitgrebreid essay waarin we onze berekende
503 esthetiek uiteenzetten: de kunst van de creatie van
504 schoonheid met de computer.
506 Als je slechts een snelle inleiding in LilyPond wilt, is het
507 essay wellicht wat te veel stof om nu door te lezen. Als je
508 het leuk zou vinden het nu te lezen, ga dan verder naar
512 @divClass{column-center-bottom}
515 Nog steeds niet overtuigd? Lees over @ref{Producties} en
516 bladmuziek van enkele van onze gebruikers. Heb je al
517 besloten LilyPond te gaan proberen, lees dan eerst over onze
522 @unnumberedsec Producties
523 @translationof Productions
525 @divClass{column-left-top}
526 @subheading Concerten
528 LilyPond gravures zijn wereldwijd gebruikt voor
529 uitvoeringen. Enkele hoogtepunten:
531 @divClass{keep-bullets}
535 @emph{Affaire étrangère}, een opera van
536 @uref{http://valentin.villenave.net/,Valentin Villenave}
537 op een frans libretto van
538 @uref{http://nl.wikipedia.org/wiki/Lewis_Trondheim, Lewis
539 Trondheim}, premiëre op 1 februari, 2009 in
540 @uref{http://www.orchestre-montpellier.com/, L'Opéra National de
541 Montpellier}, Frankrijk.
544 @uref{http://www.mercurybaroque.org/02/02109.aspx, Mercury
545 Baroque}s uitvoering van Lullys @emph{Armide}, 15-16 mei
546 2009, in Houston, Texas (gravure door
547 @uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/, Nicolas Sceaux}).
550 Instrumentale fragmenten van Rameaus @emph{Hippolyte et
551 Aricie} in St. James's Church in Manhattan, 8 mei 2009, door
552 Frederick Renz met zijn ensemble
553 @uref{http://www.earlymusicny.org/, Early Music New York}
554 (gravure door Nicolas Sceaux).
562 @divClass{column-right-top}
563 @subheading Uitgegeven bladmuziek
565 @divClass{keep-bullets}
569 @uref{http://www.mutopiaproject.org/index.html, Mutopia
570 Project}, bladmuziek voor meer dan 1500 klassieke
571 muziekstukken vrij te downloaden, de voornaamste verzameling
572 van LilyPond partituren.
574 @c don't make this "Mutopia" a link, since that looks silly.
576 @uref{http://etudeapp.com, Etude}, @qq{bladmuziek op
577 steroïden} is een iPhone app die pianomuziek toont die gezet
578 is met LilyPond, inclusief vele stukken uit Mutopia. De app
579 heeft een virtueel pianoklavier waarop is te zien welke
580 toetsen aangeslagen worden om beginners te helpen bladmuziek
584 @uref{http://www.adoromusicpub.com/, Adoro Music
585 Publishing}, partituren van hoge kwaliteit van religieuze
586 muziek, beschikbaar voor directe download of ouderwets op papier.
589 @uref{http://theshadylanepublishing.com/, The Shady Lane
590 Publishing}, een @qq{micro muziekuitgeverij} met als
591 doelstelling het promoten van een nieuwe vorm van muzikale
592 economie, die dichter bij de muzikanten en muziekliefhebbers
602 @divClass{column-center-bottom}
605 Nog steeds niet overtuigd? Lees de @ref{Recenties} van
606 enkele van onze gebruikers. Als je het leuk zou vinden het
607 nu te lezen, ga dan verder naar @ref{Essay}.
610 @c TRANSLATORS, so far it's mostly from
611 @c http://lilypond.org/web/switch/testimonials
614 @unnumberedsec Recenties
615 @translationof Reviews
617 @divClass{column-left-top}
618 @subheading Gepubliceerde artikelen
620 @divClass{keep-bullets}
626 Het Duitse blad LinuxUser schrijft een
627 @uref{http://www.linux-community.de/Internal/Artikel/Print-Artikel/LinuxUser/2009/10/Digitaler-Notenschluessel,
628 artikel over LilyPond}.
634 In @uref{http://www.musicbyandrew.ca/finale-lilypond-1.html,
635 artikelen op zijn persoonlijke site} vergelijkt Andrew
636 Hawryluk Finale en LilyPond in algemene termen, en evalueert
637 muzieknotatie-mogelijkheden van beide programma's in detail.
638 Het tweede artikel is een leerzame analyse van
639 muzieknotatie-kwesties in Rachmaninoff's Piano Prelude
640 No. 6, inclusief vergelijkingen met een hand-gegraveerde
646 @uref{http://distrowatch.com,DistroWatch} complimenteert
648 @uref{http://distrowatch.com/weekly.php?issue=20060605,schrijft}
649 @qq{Dames en Heren, wij zijn blij te mogen aankondingen,
650 gebaseerd op verzoeken van lezers, dat de donatie van
651 DistroWatch mei 2006 is toegekent aan LilyPond
652 (@euro{}190.00) en Lua (US$250.00).}
657 @uref{http://linuxjournal.com,Linux Journal} publiceert een
659 @uref{http://www.linuxjournal.com/article/8364, Maak
660 verbluffende Schenker gravures met GNU LilyPond}. Het is
661 een diepgaand maar praktisch uitgelicht artikel met scherp
662 gestoken LilyPond-gravures. Auteur Kris Shaffer merkt op
663 dat @qq{GNU LilyPond prachtige gravures maakt die
664 commerciële alternatieven op tweede-rangs laat lijken.}
669 Het Belgische dagblad De Standaard onderzoekt wat Free
670 Software auteurs bezield in een artikel getiteld
671 @uref{http://www.standaard.be/Artikel/Detail.aspx?artikelId=G42H5GD6,
672 Delen van KENNIS zonder WINSTBEJAG} in de @q{DS2-bijlage}.
673 LilyPond wordt als een voorbeeld gebruikt en het artikel is
674 doorlucht met citaten van een e-mail interview met Jan
675 Nieuwenhuizen. Dit is LilyPonds eerste optreden in
676 mainstream gedrukte pers.
681 Een Frans artikel over de LilyPond 2.6 uitgave verschijnt op
682 @uref{http://linuxfr.org/2005/06/27/19210.html, linuxfr.org}.
687 De redacteurs van of Computer!Totaal, een Nederlands
689 @uref{http://lilypond.org/web/images/computer-totaal.jpeg,
690 beschrijven LilyPond} in het oktober 2004-nummer als:
691 @qq{Prachtige gratis (open source) software [..] De
692 bladmuziek die LilyPond oplevert is inderdaad bijzonder
693 fraai [..] een zeer krachtig systeem waarvoor bijna
694 niets onmogelijk is.}
699 Dave Phillips schrijft een inleidend artikel voor
700 @uref{http://linuxjournal.com,Linux Journal}: Aan
701 de klinkende rand: LilyPond, delen
702 @uref{http://www.linuxjournal.com/article/7657, een} en
703 @uref{http://www.linuxjournal.com/article/7719, twee}.
709 @uref{http://www.all-day-breakfast.com/cannam/linux-musician/lilypond.html,interviewt}
710 Han-Wen Nienhuys en Jan Nieuwenhuizen op linuxmusician.com
711 (originele site opgeheven). Dit interview is gerecenceerd
713 @uref{http://slashdot.org/article.pl?sid=04/03/13/2054227&tid=,
719 Jazz-zanger Gail Selkirk schrijft over
720 @uref{http://www.songbirdofswing.com/editorial_page/lilypond/,
721 Duik in LilyPond}. @qq{... je kunt make lead sheets of volledige
722 orkestpartituren maken, en de resultaten kunnen verbluffend zijn.}
723 @uref{http://www.computermusic.co.uk/, Computer Music Special},
732 @divClass{column-right-top}
733 @subheading Gebruikerservaringen
735 @divClass{testimonial-item}
736 @imageFloat{carter-brey,jpg, right}
737 @subsubheading @uref{http://nyphil.org/meet/orchestra/index.cfm?page=profile&personNum=7, Carter Brey}, Aanvoerder van de celli, New York Philharmonic
739 @qq{@dots{}Ik heb een paar toegiften geschreven voor
740 solo-cello die ik heb afgedrukt met LilyPond en die ik aan
741 Schirmer zal voorleggen ter publicatie. Ik weet zeker dat
742 hun gegraveerde versie niet half zo gelikt is als de mijne!}
745 @divClass{testimonial-item}
746 @imageFloat{orm-finnendahl,jpg, left}
747 @subsubheading @uref{http://icem-www.folkwang-hochschule.de/~finnendahl/, Orm Finnendahl}, professor in de compositieleer, Musikhochschule Freiburg
749 @qq{Hoewel ik [LilyPond] nog niet zo goed ken, ben ik
750 @strong{erg} onder de indruk. Ik heb het programma gebruikt
751 om een motet van Josquin Desprez in te voeren in mensurale
752 notatie. Lilypond overtreft zonder twijfel en met gemak
753 alle andere muzieknotatieprogramma's voor wat betreft
754 snelheid, gebruiksgemak en schoonheid!}
757 @divClass{testimonial-item}
758 @imageFloat{darius-blasband,jpg, right}
759 @subsubheading Darius Blasband, componist (Brussels, Belgium)
761 @qq{[..na de eerste orkestrepetitie] kreeg ik heel veel
762 complimenten over de kwaliteit van de partituren. En wat
763 nog veel mooier is: terwijl Lilypond allerlei manieren
764 biedt om te zorgen dat de partituren er nog mooier uitzien,
765 kreeg het orkest van mij slechts de ruwe, ongewijzigde
769 @divClass{testimonial-item}
770 @subsubheading Kieren MacMillan, componist (Toronto, Canada)
771 @qq{Dank en lof voor het ontwikkelteam voor hun fantastische
772 werk. Ik heb nog nooit iets gezien wat maar in de buurt
773 komt van de output die ik bereik met Lilypond -- Ik ben er
774 zeker van dat dit fantastische programma aan al mijn
775 muziekpublicatie-wensen kan voldoen en deze zelfs zal
776 overtreffen. [..] hoofdzakelijk pure Lilypond output [..]
777 ziet er beter uit dan de meeste recente @q{professionele}
778 uitgaven waarmee ik het heb vergeleken (q.v., zo ongeveer
779 elke Warner Bros. partituur, en zelfs een groot deel van de
780 meest recente partituren van de @q{de oude
781 muziekuitgeverijen}). [..]}
783 @qq{Doe ze dat maar eens na, Finale/Sibelius/Igor/of wie dan
787 @divClass{testimonial-item}
788 @subsubheading Chris Cannam, hoofdontwikkelaar van het @uref{http://www.rosegardenmusic.com/, RoseGarden} project
789 @qq{LilyPond is overduidelijk een zwaargewicht [in de
790 categorie prachtige muziek zetten].}
793 @divClass{testimonial-item}
794 @subsubheading Chris Snyder, @uref{http://www.adoromusicpub.com/, Adoro Music Publishing}
796 @qq{De wijze waarop muziek wordt ingevoerd voor LilyPond
797 laat mij op een muzikalere manier denken -- het is enkele
798 malen voorgekomen dat ik vertwijfeld was hoe ik Lelie nu zou
799 kunnen vertellen iets te graveren, om mezelf te realiseren
800 dat zelf wanneer het me precies zo zou lukken als de
801 componist het wilde, de muziek lastig te lezen zou zijn.
802 LilyPond maakt het mij een stuk eenvoudiger om in mijn
803 dubbele redacteur+graveer rol te werken.}
805 @qq{Voor mijn beginnende muziekuitgeverij heb ik uitsluitend
806 LilyPond gebruikt. Vrijwel zonder uitzondering werd elke
807 componist overrompeld door de kwaliteit van de gravure
808 waneer ik hem de proefdrukken van zijn muziek presenteerde.
809 Ik verdien zelf ook een deel van deze lof -- ik heb veel
810 tijd besteed aan het verfijnen van de uitvoer, met name
811 overbindingen (hoofdzakelijk in akkoorden) -- maar LilyPond
812 biedt me een uitstekend uitgangspunt, een erg intuïtieve
813 interface, plus de mogelijkheid om absoluut alles te
814 veranderen als ik daar de tijd voor wil nemen. Ik ben ervan
815 overtuigd dat geen commercieel product hierbij ook maar
816 enigszins in de buurt kan komen.}
819 @divClass{testimonial-item}
820 @subsubheading David Bobroff, bastrombonist, Iceland Symphony Orchestra
822 @qq{Ik vind Lilypond fantastisch [..] Hoe beter ik het
823 programma leer kennen, hoe mooier ik het vind!}
826 @divClass{testimonial-item}
827 @subsubheading Vaylor Trucks, elektrische gitaar (Ja, @uref{http://www.allmanbrothersband.com/modules.php?op=modload&name=userpage&file=content&page_id=12, verwant aan})
828 @qq{Ik ben zwaar onder de indruk van LilyPond [..]}
830 @qq{DIT IS HET BESTE PROGRAMMA OOIT!!!}
832 @qq{ENORM bedankt allemaal voor jullie fantastische werk en toewijding!}
836 @divClass{testimonial-item}
837 @subsubheading @uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/, Nicolas Sceaux}, @uref{http://www.mutopiaproject.org/, Mutopia} bijdrager
839 @qq{Ik had een soort haat/liefde-verhouding met LilyPond.
840 Liefde omdat de eerste partituur die ik zag er zo
841 fantastisch uit zag! De beschrijving van de elegantie van
842 LilyPond klopt niet, het is nog veel mooier! [..] aangezien
843 LilyPond nog altijd beter wordt, en naarmate ik beter
844 doorzie hoe dingen worden gedaan in scheme, heb ik steeds
845 minder last van frustraties. Nouja, wat ik eigenlijk wil
846 zeggen is: dank jullie wel voor LilyPond, het is
850 @divClass{testimonial-item}
851 @subsubheading @uref{http://www.troff.org/whoswho.html#werner, Werner Lemberg}, Dirigent bij het Theater van Koblenz in Duitsland en een befaamde GNU-hacker
853 @qq{Hoe dan ook, LilyPond levert een verbazingwekkend goed resultaat!}
858 @divClass{testimonial-item}
859 @subsubheading Paul Davis, ontwikkelaar van @uref{http://jackaudio.org/, JACK} en @uref{http://www.ardour.org/, Ardour}
861 @qq{Ik vind [LilyPond] een ongelofelijk programma, en het
862 produceert prachtige, schitterende output. Toen ik vorig
863 jaar een interview over LilyPond las, kon ik niet wachten om
864 aan een paar vrienden van mij te laten zien hoeveel potentie
870 @divClass{column-center-bottom}
873 Lees over onze @ref{Tekstinvoer}.
878 @unnumberedsec Tekstinvoer
879 @translationof Text input
881 @c TRANSLATORS, so far it's mostly from
882 @c http://lilypond.org/web/switch/howto
884 @subheading Muziek @qq{Compileren}
886 @imageClickable{nereid-shot-small,png, (klik om te vergroten), nereid-shot,png, right}
888 LilyPond is een @emph{batch} programma: het wordt uitgevoerd
889 op een tekstbestand waarin de muziek wordt beschreven. Het
890 resultaat kan op het beeldscherm worden bekeken of worden
891 afgedrukt. In bepaalde opzichten lijkt LilyPond meer op een
892 programmeertaal dan op een grafisch muziekprogramma.
894 Je schrijft de muziek niet door noten van een grafische
895 werkbalk naar een zichzelf dynamisch verversende partituur
896 te slepen; je schrijft muziek door het intypen van tekst.
897 Deze tekst word geïnterpreteerd (of @qq{gecompileerd}) door
898 LilyPond, die hiervan prachtig gegraveerde bladmuziek maakt.
900 Mensen die gewend zijn aan een grafische gebruikersinterface
901 moeten wellicht een nieuwe manier van werken aanleren, maar
902 de resultaten zijn de moeite meer dan waard!
904 @warning{We presenteren een kort overzicht van onze
905 tekstinvoer -- het is niet zo ingewikkeld als het klinkt!
906 Maak je geen zorgen, je hoeft niet elk detail in deze
907 voorbeelden te begrijpen; in onze beginnershandleiding wordt
908 alles stap voor stap uitgelegd.}
910 @subsubheading Waarom moeilijk doen als het ook makkelijk kan?
911 @c Het is zo eenvoudig als A B C
913 Noten worden gecodeerd met letters en nummers. Speciale
914 commando's worden ingevoerd met een backslash.
916 @imageFloat{text-input-1-annotate-nl,png,center}
917 @imageFloat{text-input-1-output,png,center}
919 Verplaatsingen worden gevormd met verschillende benamingen:
920 voeg @code{-is} toe voor een kruis en @code{-es} voor een
921 mol. LilyPond bepaalt zelf waar de toevallige tekens
924 @imageFloat{text-input-2-annotate-nl,png,center}
925 @imageFloat{text-input-2-output,png,center}
927 @subsubheading Popmuziek
929 Combineer akkoorden en songteksten om zogenaamde leadsheets
932 @imageFloat{text-input-pop-annotate-nl,png,center}
933 @imageFloat{text-input-pop-output,png,center}
935 @subsubheading Orkestpartijen
937 Het invoerbestand bevat de noten van het muziekstuk.
938 Partituur en partijen kunnen vanuit dit zelfde invoerbestand
939 worden gemaakt. Dus het veranderen van een noot heeft
940 altijd invloed op partijen en partituur, zodat beide altijd
941 up-to-date zijn. Om dezelfde muziek op verschillende
942 plaatsen te kunnen invoegen, moet aan de noten een
943 @qq{variable} (een naam) worden toegekend.
945 @imageFloat{text-input-parts-both-annotate-nl,png,center}
948 Deze variabele wordt vervolgens in één partij gebruikt (hier
949 getransponeerd en met samengevoegde rusten):
951 @imageFloat{text-input-parts-single-annotate-nl,png,center}
952 @imageFloat{text-input-parts-single-output,png,center}
955 Dezelfde variabele wordt ook in de volledige partituur
956 gebruikt (hier klinkend en met uitgeschreven rusten):
958 @imageFloat{text-input-score-annotate-nl,png,center}
959 @imageFloat{text-input-score-output,png,center}
962 @subsubheading Beginnershandleiding
964 We realiseren ons dat veel gebruikers deze manier van muziek
965 invoeren een beetje vreemd vinden. Daarom hebben we een
966 uitgebreide handleiding geschreven om nieuwe gebruikers op
967 weg te helpen, te beginnen met @ref{Beginnen}. Het beste
968 kun je beginnen met deze beginnershandleiding omdat hierin
969 de meeste vragen worden beantwoord.
971 Lees liever eerst de beginnershandleiding alvorens eventuele
972 fouten in het programma aan ons te melden! Nieuwe
973 gebruikers denken soms dat LilyPond niet goed werkt, terwijl
974 het in feite precies werkt zoals de bedoeling is.
976 Verdere informatie is beschikbaar in
979 @subsubheading Omgevingen voor eenvoudiger bewerken
981 @imageClickable{lilykde-screenshot-small,png,
982 (klik om te vergroten),lilykde-screenshot,png,right}
984 LilyPond gaat hoofdzakelijk over het produceren van
985 gegraveerde bladmuziek van topkwaliteit; het maken van een
986 Grafische Gebruikers Interface (GUI) zou ons enkel van dit
987 doel afleiden. Er zijn wel andere projecten die als doel
988 hebben het maken van LilyPond-invoer gemakkelijker te maken.
990 Sommige omgevingen hebben syntax highlighting, automatische
991 commando aanvulling, en voorbereide sjablonen. Andere
992 programma's bieden een GUI die directe manipulatie van een
993 grafische partituur mogelijk maakt. Voor meer informatie,
994 zie @ref{Eenvoudiger bewerken}.
996 @divClass{column-center-bottom}
999 Je bent nu zover om @ref{Download, LilyPond te downloaden}.
1000 Nog steeds niet overtuigd?
1001 Lees over @ref{Eenvoudiger bewerken}.
1004 @node Eenvoudiger bewerken
1005 @unnumberedsec Eenvoudiger bewerken
1006 @translationof Easier editing
1009 @divClass{column-center-top}
1010 @subheading LilyPondTool
1012 @imageClickable{lilypondtool-2.12-screenshot-400wide,png,
1013 (klik om te vergroten),lilypondtool-2.12-screenshot,png,right}
1015 @sourceimage{logo-linux,,,}
1016 @sourceimage{logo-freebsd,,,}
1017 @sourceimage{logo-macosx,,,}
1018 @sourceimage{logo-windows,,,}
1020 @uref{http://lilypondtool.organum.hu}
1022 Gemaakt als een plugin voor de
1023 @uref{http://www.jedit.org,jEdit} teksteditor, is
1024 LilyPondTool één van de tekstgebaseerde gereedschappen met
1025 de meeste functies voor het bewerken van
1026 LilyPond-partituren. Functies omvatten een Document-wizard
1027 met liedtekstondersteuning om documenten eenvoudiger op te
1028 stellen, en geïntegreerde PDF-viewer met geavanceerde
1029 point-and-click ondersteuning.
1033 @divClass{column-center-top}
1034 @subheading Frescobaldi
1036 @imageClickable{frescobaldi-lilypond-editor-small,png,
1037 (klik om te vergroten),frescobaldi-lilypond-editor,png,right}
1039 @sourceimage{logo-linux,,,}
1040 @sourceimage{logo-freebsd,,,}
1042 @uref{http://www.frescobaldi.org}
1044 Frescobaldi is een muziek- en teksteditor speciaal voor
1045 LilyPond met een ingebouwde PDF-viewer, een krachtige
1046 partituur wizard en vele bewerkingsfuncties. Het is
1047 gebaseerd op de KDE4 bibliotheken en draait momenteel op
1048 alle soorten Linux en andere UNIX-achtige operating
1053 @divClass{column-center-top}
1054 @subheading Grafische omgeving: Denemo
1056 @imageClickable{screenshot-denemo-small,png,
1057 (klik om te vergroten),screenshot-denemo,png,right}
1059 @sourceimage{logo-linux,,,}
1060 @sourceimage{logo-windows,,,}
1062 @uref{http://denemo.org}
1064 Denemo is een grafische editor die LilyPond-broncode
1065 genereert, en ook audio afspeelt. Hiermee kunnen gebruikers
1066 LilyPond-broncode parallel weergeven met het grafische
1067 beeld. Extra LilyPond-verfijningen (tweaks) kunnen aan
1068 noten, akkoorden enz. worden gekoppeld en worden opgeslagen
1069 in het Denemo-bestand, zodat gebruikers toch grafisch verder
1072 Het verplaatsen van de cursor in de LilyPond-tekst
1073 verplaatst ook de cursor in het grafische beeld, en
1074 syntaxfouten in LilyPond-verfijningen (tweaks) worden
1075 gehighlight in het tekstvenster.
1077 @warning{Denemo ondersteunt officieel de gedateerde Lilypond
1078 versie 2.8.7, die veel functies mist die sindsdien zijn
1079 toegevoegd. De Denemo-ontwikkelaars werken aktief aan
1080 ondersteunin van onze huidige stabiele 2.12-versie.}
1083 @divClass{column-center-top}
1084 @subheading Tekst omgeving: Emacs en Vim
1086 @sourceimage{logo-linux,,,}
1087 @sourceimage{logo-freebsd,,,}
1088 @sourceimage{logo-macosx,,,}
1089 @sourceimage{logo-windows,,,}
1091 @uref{http://www.gnu.org/software/emacs/}
1093 Emacs is een teksteditor met taalgevoelige functies voor
1094 veel verschillende computertalen. Emacs is een in hoge mate
1095 uitbreidbare editor en kan gebruikt worden als een
1096 Geïntegreerde Ontwikkel Omgeving (IDE). Er is een
1097 @q{lilypond mode} die de taaldefinities voor het werken met
1098 LilyPond-broncodebestanden levert. Verder heeft een van
1099 onze ontwikkelaars @uref{http://nicolas.sceaux.free.fr/
1100 lilypond/lyqi.html,lyqi} geschreven, een Emacs major mode.
1103 @uref{http://www.vim.org}
1105 Vim is een minimale teksteditor en is een uitbreiding van de
1106 oudere Unix @command{vi}-editor. Het is uitbreidbaar en
1109 Als algemene regel geldt dat, wanneer je nog niet bekend
1110 bent met Emacs of Vim, je waarschijnlijk liever een andere
1111 editor verkiest voor het schrijven van
1112 LilyPond-invoerbestanden.
1114 Meer informatie over instellingen voor Emacs en Vim is te
1115 vinden in @rprogram{Text editor support}.
1119 @ignore these may not need to be here at all, as they are purely
1122 @divClass{column-center-top}
1123 @subheading Andere programma's
1125 @subsubheading Tekstomgeving: TexShop
1127 @sourceimage{logo-macosx,,,}
1129 @uref{http://www.uoregon.edu/~koch/texshop}
1131 De TexShop-editor voor MacOS@tie{}X kan uitgebreid worden
1132 voor het uitvoeren van LilyPond, @command{lilypond-book} en
1133 @command{convert-ly} vanuit de editor, door gebruik te maken
1134 van de uitbreidingen die beschikbaar zijn op:
1137 @uref{http://users.dimi.uniud.it/~nicola.vitacolonna/home/content/lilypond-scripts}
1140 @subsubheading TextMate
1145 @divClass{column-center-top}
1146 @subheading Andere programma's die LilyPond-code kunnen exporteren
1148 @subsubheading Score, tab en MIDI-editors:
1152 @uref{http://www.rosegardenmusic.com,Rosegarden}, een audio en
1153 MIDI-sequencer, die tevens een partituur-editor voor het editen
1154 van enkelvoudige notenbalken heeft.
1157 @uref{http://vsr.informatik.tu-chemnitz.de/staff/jan/nted/nted.xhtml,NtEd},
1158 is gebaseerd op de @uref{http://cairographics.org, Cairo}
1159 bibliotheek en heeft experimentele LilyPond export
1162 @uref{http://www.tuxguitar.com.ar/,TuxGuitar}, een
1163 multi-track tablatuur-editor en -speler, heeft een
1164 partituur-beeld en tab-beeld en kan exporteren naar LilyPond.
1167 @uref{http://musescore.org,MuseScore} heeft onvolledige
1168 LilyPond-export maar wordt actief ontwikkeld.
1171 @uref{http://canorus.org,Canorus} kan ook exporteren naar
1172 LilyPond, maar is nog beta-software. Testers zijn welkom.
1175 @uref{http://www.volny.cz/smilauer/rumor/rumor.html,Rumor},
1176 een realtime monofonische MIDI naar LilyPond-vertaler.
1180 @subsubheading Gereedschappen voor de commandoregel
1185 @uref{http://strasheela.sourceforge.net, Strasheela} is
1186 @qq{een hoog-expressief constraint-gebaseerd muziek
1190 @uref{http://common-lisp.net/project/fomus/,FOMUS}, een LISP-bibliotheek
1191 voor het genereren van muzieknotatie.
1196 @divClass{column-center-top}
1198 @subheading Andere programma's die niet actief worden ontwikkeld
1203 @uref{http://lilykde.googlecode.com/,LilyKDE} is vervangen door
1204 @uref{http://www.frescobaldi.org/,Frescobaldi}, en bestaat alleen nog als
1205 LilyKDE3 voor KDE 3.5 en lilypond-KDE4 voor KDE 4.1.
1208 @uref{http://noteedit.berlios.de,NoteEdit}, dat
1209 @uref{http://www.musicxml.com/xml.html,MusicXML} importeerde, is geforkt
1211 @uref{http://vsr.informatik.tu-chemnitz.de/staff/jan/nted/nted.xhtml,NtEd}
1212 en @uref{http://canorus.org,Canorus}.
1215 @uref{http://lilycomp.sourceforge.net, LilyComp} is een grafisch
1216 nootinvoer-programma en werkt ongeveer als een numeriek toetsenbord
1217 dat LilyPond noten produceert.
1224 @divClass{column-center-bottom}
1226 Je bent nu zover om @ref{Download, LilyPond te downloaden}.
1228 Nog steeds niet overtuigd? Veel componisten, muzikanten en
1229 drigenten hebben geleerd muziek te schrijven in ons
1230 invoerformaat. Ervaren gebruikers melden dat ze een
1231 volledige partituur sneller kunnen invoeren in LilyPond dan
1232 met een pianoklavier of muis+GUI! Misschien wil je de
1233 @ref{Functies}, @ref{Voorbeelden} of @ref{Vrijheid}
1234 herlezen, of wil je lezen over @ref{Producties} en
1235 @ref{Recenties} van gebruikers. Onze aanpak van
1236 berekende esthetiek van klassieke muziekgravure wordt
1237 beschreven in @ref{Achtergrond}.
1239 @subheading Legalese
1243 All logos and product images are copyright and trademark